Peningamál - 13.05.2015, Blaðsíða 36

P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
1
5
•
2
36
INNLENT RAUNHAGKERFI
sem þöndust hvað mest út í aðdraganda fjármálakreppunnar er ólík:
á meðan heildarvinnustundum fækkar enn í fjármálageiranum, fjölgar
nú bæði fólki og meðalvinnustundum í byggingageiranum.
Minni framleiðni í greinum þar sem heildarvinnustundum hefur
fjölgað ört
Framleiðni vinnuafls hefur staðið í stað sl. tvö ár og framleiðnibatinn
í kjölfar fjármálakreppunnar verið hægur. Þegar tímabilið frá upphafi
fjármálakreppunnar er skoðað sést að í þeim geirum þar sem hefur
verið töluverður samdráttur heildarvinnustunda hefur framleiðni
aukist hvað mest en þessu er öfugt farið í þeim greinum þar sem
vinnuaflsnotkun hefur aukist mikið (mynd IV-22).
Þróunin hér á landi hefur verið áþekk því sem sést hefur í mörgum
öðrum þróuðum ríkjum (mynd IV-23). Þær skýringar sem settar hafa
verið fram á hægri þróun framleiðni í iðnríkjum eftir fjármálakreppu
eru t.d. mikil skuldsetning fyrirtækja og óvissar efnahagshorfur sem
haldið hafa aftur af fjárfestingu; ósveigjanlegur vinnumarkaður sem
hafi hamlað tilflutningi vinnuafls á milli hnignandi og rísandi greina;
og (í sumum löndum a.m.k.) hefur samsetning framleiðslunnar breyst
þannig að vægi greina þar sem framleiðni er minni hefur aukist. Hér á
landi á síðasta skýringin líklega í einhverjum mæli við og atvinnuvega-
fjárfesting hefur síðustu ár einnig verið lítil í sögulegu samhengi. Hér er
þó rétt að hafa í huga að þegar hafði hægt á framleiðnivexti í flestum
þróuðum ríkjum áður en fjármálakreppan skall á og því kunna dýpri
kerfislægar orsakir tengdar t.d. breytingum á menntun eða aldurssam-
setningu vinnuaflsins að eiga hlut að máli.
Vísbendingar um nýtingu framleiðsluþátta
Einhver slaki er enn til staðar á vinnumarkaði
Sökum kröftugrar eftirspurnar eftir vinnuafli á fyrsta fjórðungi ársins
dró töluvert úr slaka á vinnumarkaði frá því sem var á sama tíma í
fyrra (mynd IV-24). Á mælikvarða atvinnuleysis og hlutfalls starfandi
var slakinn horfinn ef miðað er við frávik frá meðaltali frá árinu 2003,
en meðalvinnustundir og mælikvarðinn á mögulega viðbót á vinnu-
markaði voru hins vegar enn töluvert undir sögulegu meðaltali sínu.6
Hlutfall fyrirtækja sem telja vera skort á starfsfólki hefur einnig aukist
jafnt og þétt undanfarin ár (mynd IV-25) en enn telja þó ríflega 80%
fyrirtækja nægt framboð á starfsfólki enda virðast þau geta flutt inn
vinnuafl þegar þörf er á og eins og fjallað var um hér að framan er
einnig nokkurt svigrúm enn til staðar til að lengja vinnutímann. Þessar
niðurstöður benda til þess að enn gæti verið eitthvert svigrúm til að
mæta aukinni eftirspurn eftir vinnuafli án þess að það skapi verulegan
þrýsting á laun.
Nýting framleiðsluþátta eykst og framleiðsluspenna myndast
Samkvæmt grunnspá bankans er talið að framleiðslustigið á síðasta ári
hafi verið rétt undir framleiðslugetu og er það í takt við mat bankans
6. Eurostat birtir ítarlegri sundurgreiningu á vinnuaflinu sem sýnir mögulega viðbót á vinnu-
markaði. Um er að ræða tvo hópa: þeir sem eru utan vinnumarkaðar og annaðhvort að
leita að starfi en geta ekki hafið störf innan tveggja vikna eða geta hafið störf innan tveggja
vikna en eru ekki að leita sér að vinnu (sjá nánar umfjöllun í rammagrein 3).
Heimildir: OECD, Seðlabanki Íslands.
Mynd IV-23
Meðalársvöxtur framleiðni og framlag undir-
liða í nokkrum löndum árin 2009-2013
%
VLF
Heildarvinnustundir
Framleiðni
-2,0
-1,5
-1,0
-0,5
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
Br
et
la
nd
Fi
nn
la
nd
N
or
eg
ur
Sv
íþ
jó
ð
Þý
sk
al
an
d
D
an
m
ör
k
Ís
la
nd
Ba
nd
ar
ík
in
1. Þeir sem eru utan vinnumarkaðar og gætu hafið störf innan tveggja
vikna en eru ekki að leita að vinnu, og þeir sem eru að leita að vinnu
en geta ekki hafið störf innan 2 vikna. Árlegar tölur notaðar sem fyrsti
fjórðungur næsta árs. 2. Margfaldað með -1 til að neikvætt frávik frá
meðaltali sýni spennu.
Heimildir: Eurostat, Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
Mynd IV-24
Mælikvarðar fyrir spennu á vinnumarkaði
á fyrsta fjórðungi ársins
Frávik frá meðaltali fyrsta ársfjórðungs áranna 2003-2015
mælt í fjölda staðalfrávika
2015 2014 2013
Hlutfall starfandi
Atvinnu-
leysi
(VMK)2
Möguleg viðbót á vinnumarkaði1, 2
Meðalvinnustundir
Atvinnu-
þátttaka
-2
-1
0
1
Mynd IV-22
Framleiðni og heildarvinnustundir
eftir atvinnugrein 2009-20141
Meðalársvöxtur tímabils (%)
1. Framleiðni reiknuð sem vergar þáttatekjur á föstu verð-
lagi á heildarvinnustund. Vergar þáttatekjur fyrir árið 2014
framreiknaðar með magnvísitölu.
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
-10 -5 0 5 10
Ýmis sérhæfð þjón.
Ferðaþjónusta
Op. starfsemi o.fl.
Heild- og smásöluv.
Fiskveiðar
Framleiðsla
Byggingarstarfsemi
Uppl. og fjarskipti
Fjármálageiri
Framleiðni
Heildarvinnustundir