Peningamál - 13.05.2015, Blaðsíða 53

P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
1
5
•
2
53
Rammagrein 5
Mat á undirliggjandi
verðbólgu með kviku
þáttalíkani
Hugtökin kjarnaverðbólga eða undirliggjandi verðbólga koma oft
upp í umræðu um mótun og framkvæmd peningastefnunnar. Að
baki liggja hugmyndir um að hægt sé að greina hvaða þættir í þróun
verðbólgunnar séu tímabundnir og hverjir séu þrálátari og líklegir til
að verða erfiðir viðureignar ef verðbólga víkur nokkuð frá verðbólgu-
markmiði. Hækkun verðs á grænmeti vegna óhagstæðs veðurfars
hefur t.d. tímabundin áhrif á verðbólgu sem leiðréttast þegar veður-
skilyrði batna og kalla því almennt ekki á sérstök viðbrögð peninga-
stefnunnar. Aðrar verðbreytingar eru þrálátari, tengjast væntingum
um verðbólgu sem aftur hafa áhrif á verðlagningu heimila á vinnu
og verðlagningu fyrirtækja á vörum og þjónustu. Að öðru óbreyttu
myndi verðbólga drifin áfram af slíkum þáttum kalla á viðbrögð pen-
ingastefnunnar. Markmiðið með mati á undirliggjandi verðbólgu er
að búa til mælikvarða á verðbólguþrýsting í hagkerfinu sem horfir
fram hjá þessum tímabundnu þáttum.
Til er fjöldi aðferða við að meta undirliggjandi verðbólgu en þar
sem ekki hefur verið fundin aðferð sem skarar fram úr öðrum á öllum
sviðum styðjast seðlabankar yfirleitt við nokkra mælikvarða. Tvenns
konar aðferðafræði hefur verið beitt við gerð þeirra mælikvarða sem
birtir eru hér á landi: útilokun og tölfræði. Útilokunaraðferðir leitast
við að fjarlægja skammlíf áhrif með því að fjarlægja ýmsar undirvísi-
tölur vísitölu neysluverðs. Yfirleitt eru þær undirvísitölur sem sveiflast
mest fjarlægðar eða þeir þættir sem talið er að endurspegli fram-
boðsskelli, eins og t.d. olíuverð og breytingar á óbeinum sköttum,
eða verð sem ákveðið er af hinu opinbera. Tölfræðiaðferðir ganga
einnig út á að fjarlægja sveiflukennda undirliði vísitölu neysluverðs
en einskorða sig yfirleitt við að fjarlægja sveiflukenndustu undirliðina
í einstaka mánuðum. Þeir geta verið breytilegir frá einum tíma til
annars og því eru ekki alltaf sömu undirþættirnir fjarlægðir eins og
gert er með útilokunaraðferðinni.
Að beiðni Seðlabankans hefur Hagstofa Íslands um nokkurra
ára skeið birt fjóra mismunandi mælikvarða á undirliggjandi verð-
bólgu byggða á útilokunaraðferðinni: kjarnavísitölu 1, sem útilokar
verð landbúnaðarvara og olíu, kjarnavísitölu 2, sem útilokar einnig
verð opinberrar þjónustu, kjarnavísitölu 3, sem fjarlægir einnig raun-
vaxtakostnað húsnæðislána, og kjarnavísitölu 4, sem undanskilur
einnig markaðsvirði húsnæðis.1 Til viðbótar reiknar Seðlabankinn
ýmsa tölfræðilega mælikvarða á undirliggjandi verðbólgu: nokkur
klippt meðaltöl, sem undanskilja 5-25% þeirra undirliða sem breyt-
ast mest í verði milli mánaða, og vegið miðgildi verðbreytinga undir-
liða vísitölu neysluverðs.
Í nýlegri rannsóknarritgerð er kynntur nýr mælikvarði á undir-
liggjandi verðbólgu fyrir Ísland sem byggist á svo kölluðu „kviku
þáttalíkani“ (e. dynamic factor model).2 Við mat á líkaninu eru 230
undirvísitölur vísitölu neysluverðs notaðar til að finna undirliggjandi
þátt (e. factor) sem er sameiginlegur í öllum undirvísitölunum og
ætti að endurspegla almenna verðbólguþróun. Niðurstöðurnar má
sjá á mynd 1 en eins og sjá má fylgir mælikvarðinn mældri verðbólgu
nokkuð vel. Sveiflurnar eru hins vegar minni og hjöðnun verðbólgu
árið 2014 er ekki eins hröð og ef miðað er við mælda verðbólgu. Það
gefur til kynna að hluta hjöðnunar mældrar verðbólgu megi rekja til
tímabundinna þátta sem eru líklegir til að ganga til baka. Eins og sést
á mynd 2 gefur kjarnavísitala 3 þetta einnig til kynna en hjöðnun
undirliggjandi verðbólgu samkvæmt henni er þó hraðari en fæst
með þáttalíkaninu, líkt og hjá öðrum mælikvörðum.
1. Greiningu á kjarnavísitölum 1 og 2 má finna í Þórarinn G. Pétursson (2002). „Mat á
kjarnaverðbólgu og notkun við mótun peningastefnunnar“. Peningamál 2002/4.
2. Bjarni G. Einarsson (2014). „A Dynamic Factor Model for Icelandic Core Inflation“.
Seðla banki Íslands Working Paper nr. 67.
Mynd 1
Undirliggjandi verðbólga samkvæmt
kviku þáttalíkani
Mars 2001 - apríl 2015
12 mánaða breyting (%)
Kvikt þáttalíkan
Vísitala neysluverðs
Verðbólgumarkmið
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
‘14‘13‘12‘11‘10‘09‘08‘07‘06‘05‘04‘03‘02‘01