Peningamál - 13.05.2015, Síða 49

P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
1
5
•
2
49
Í byrjun árs 2009 voru gerðar breytingar á umgjörð peningastefn-
unnar hér á landi og núverandi skipan yfirstjórnar peningamála
komið á fót. Lögum um Seðlabanka Íslands var breytt á þann veg
að mótun peningastefnunnar og ákvarðanir um beitingu stjórntækja
Seðlabankans yrðu framvegis í höndum peningastefnunefndar sem
væri skipuð fimm aðilum í stað þriggja manna bankastjórnar áður.
Nefndin er skipuð þremur fulltrúum frá Seðlabankanum, þ.e. banka-
stjóra, aðstoðarbankastjóra og aðalhagfræðingi, og tveimur utanað-
komandi sérfræðingum á sviði efnahags- og peningamála.
Breytingarnar á skipan yfirstjórnar peningamála komu í kjölfar
fjármálaáfallsins haustið 2008 þegar ríflega níu tíundu af bankakerfi
Íslendinga urðu gjaldþrota á sama tíma og alþjóðleg fjármálakreppa
reið yfir. Reynslan af fjármálakreppunni, bæði hér á landi og erlendis,
benti til þess að skjóta þyrfti fleiri stoðum undir peningastefnuna
og efnahagsstefnuna almennt. Árangur Seðlabankans í viðureigninni
við verðbólgu hafði þar að auki verið slakur á meginhluta tímabilsins
frá því að verðbólgumarkmiðið var tekið upp á árinu 2001 og þang-
að til að fjármálakreppan hófst á árinu 2008. Margvíslegar ástæður
voru fyrir því, þ.á m. að ekki hafði tekist að tryggja peningastefnunni
nægilegan trúverðugleika og skapa verðbólguvæntingum kjölfestu í
verðbólgumarkmiðinu (sjá m.a. umfjöllun í Seðlabanki Íslands, 2010
og 2012). Því var mikilvægt að breytt skipan peningamála myndi
taka tillit til sjónarmiða um að auka trúverðugleika peningastefn-
unnar og um leið tryggja enn frekar sjálfstæði hennar.
Núverandi fyrirkomulag hefur verið við lýði í ríflega sex ár og
fyrir liggja atkvæðagreiðslur peningastefnunefndar fyrir tímabilið
2009-2014 (sjá Ársskýrslur Seðlabankans fyrir þetta tímabil).2 Því er
áhugavert að skoða hvernig ákvarðanataka nefndarinnar fer fram og
hvernig atkvæði einstakra nefndarmanna hafa fallið á þessu tímabili
til að sjá hvort finna megi eitthvert hegðunarmynstur í því hvernig
atkvæði falla og hvort mynstrið sé svipað og í öðrum löndum með
sambærilegt fyrirkomulag.
Breytingar á umgjörð peningastefnunnar
Flestar rannsóknir benda til þess að fjölskipuð peningastefnunefnd
henti betur við að móta stefnuna í peningamálum frekar en ein-
staklingur hvort sem litið er til niðurstaðna fræðilegra rannsókna eða
árangurs af alþjóðlegri reynslu (sjá Blinder, 2009). Slíkar nefndir geta
hins vegar verið af ólíku tagi. Oftast eru þær aðgreindar eftir tvenns
konar fyrirkomulagi. Annars vegar nefndir þar sem nefndarmenn
greiða atkvæði byggð á eigin skoðunum og niðurstöður fást með
meirihluta atkvæða (e. individualistic committees). Í slíkum nefndum
er ekki lögð sérstök áhersla á að ná fram einingu um ákvörðunina
og hver nefndarmaður er ábyrgur fyrir sínu atkvæði. Peningastefnu-
nefndir Bretlands og Svíþjóðar, auk Bandaríkjanna frá miðjum síðasta
áratug, eru dæmi um slíkar nefndir. Hins vegar eru nefndir þar sem
lögð er áhersla á að eining ríki um ákvörðunina, a.m.k. opinber-
lega, og peningastefnunefndin stendur öll að baki ákvörðuninni (e.
collegial committees). Formleg atkvæðagreiðsla fer ekki alltaf fram
og ekki er skýrt frá hvernig atkvæði féllu þegar það gerist. Seðla-
1. Þessi rammagrein byggist á grein Karenar Áslaugar Vignisdóttur sem væntanleg er í
Efnahagsmálum.
2. Reynslan af núverandi fyrirkomulagi virðist hafa verið góð: þegar peningastefnunefndin
hóf störf var verðbólga nálægt 20% en hefur verið við eða undir markmiði síðan í
febrúar 2014. Eins og fjallað er um í rammagrein I-1 í Peningamálum 2014/2 hafa
sveiflur í þjóðarbúskapnum einnig minnkað. Langtímaverðbólguvæntingar hafa hins
veg ar haldist um og yfir 4% á meginhluta tímabilsins sem sýnir að enn er eitthvað í land
við að tryggja viðvarandi verðstöðugleika hér á landi. Ennfremur er losun fjármagnshafta
óleyst verkefni en höftin hafa stutt við gengisstöðugleika og þann efnahagsbata sem
hefur náðst á tímabilinu.
Rammagrein 4
Atkvæðagreiðslur
peningastefnunefndar:
sex ára reynsla1