Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1992, Blaðsíða 126

124
MÚLAÞING
um að öðru leyti. Hins vegar hélt Wíum því fram, að málið hefði ekki
verið rannsakað nægilega hvað snerti orsakir glæpsins, t.d. hungursneyð
sakborningsins, en þeirri sakarástæðu mótmælti Jón Eggertsson sýslu-
maður, er flutti mál beggja sakborninganna á alþingi. í máli hins sak-
bomingsins bar Wíum einnig fram ýmsar athugasemdir og taldi m.a., að
af játningu hans mætti ráða, að hann hefði neyðzt til að stela vegna
hungurs og fataleysis.5 Má segja, að hér komi skýrt fram afstaða Wíums
til afbrota af þessu tagi og glöggur skilningur á orsökum þeirra, sem
vafalaust hafa verið hinar sömu og hann hélt fram, þ.e. hungursneyð og
fátækt, enda var þetta einmitt á verstu ámm hallæriskaflans mikla um
miðja öldina. Það er og athyglisvert, hvað afstaða Wíums minnir á um-
mæli Stampes leyndarráðs (sjá kaflann Aldarfar), sem sögð voru einmitt
um sama leyti. Kannski er það tilviljun ein, en hægt væri líka að láta sér
detta í hug, að verið gæti um að ræða einhver hugmyndafræðileg tengsl
á milli þessara manna, bein eða óbein. Ekki svo að skilja, að hér hafi
verið um að ræða neina nýstárlega uppgötvun af Wíums hálfu, þar sem
gera má fastlega ráð fyrir, að langflestir þjófnaðir, er framdir vom á
þessu hallæristímabili hafi stafað að neyð manna, eins og Stampe lýsti
réttilega. Hins vegar verður þess ekki vart að öllum jafnaði, að verjend-
ur sakborninga, því síður dómarar, hafi reynt að færa skjólstæðingum
sínum það til málsbóta á þessum tíma. Oftast voru líka slíkir verjendur
(talsmenn) aðeins skipaði til málamynda og höfðu ekkert fram að færa
til vamar í málunum. Sá árangur varð af vöm Wíums í máli annars sak-
bomingsins, að lögréttan úrskurðaði, að því skyldi vísað aftur heim í
hérað til frekari rannsóknar, þrátt fyrir það að sakbomingurinn hefði ját-
að á sig heststuld, sem framinn var í hungursneyð. Má það kallast góður
árangur, þar sem venjulega voru slíkir dómar staðfestir orðalaust, ekki
sízt ef hinn ákærði gekkst við sökinni. Segir í niðurstöðu réttarins, að í
héraðsdóminn vanti lögum samkvæmt allar “so vel Sakarennar sem
Delinqventens Persoonulegar Omstændigheder”, og af því má sjá, að
þágildandi lög hafa gert ráð fyrir, að tekið skyldi tillit til allra kringum-
stæðna og efnalegs ástands sakborninga í slíkum málum, þótt svo virð-
ist annars sjaldnast hafa verið gert.6
Eftir þetta getur Wíums ekki í sambandi við störf alþingis utan í eitt
skipti, er hann lýsti skriflega eftir Jóni nokkmm Eiríkssyni, sem á und-
anfarandi vetri hefði verið “útlagdur” bamsfaðir konu nokkurrar úr
Eiðamannaþingi, en væri þá nýlega “burt rýmdur” úr Vopnafirði og
dveldist nú sennilega í Þingeyjarsýslu, þar sem hann að sögn væri ný-
kvæntur. Oskaði Wíum eftir því, að viðkomandi sýslumaður (í Þingeyj-