Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1999, Qupperneq 41

Napóleon á Hákonarstiiðuni
í leit að svörum lagði ég net mín í
heimildavötn 19. aldar í handritadeild
Landsbókasafns íslands - Háskólabóka-
safns. Þar sem nafnið var vitað og myndin
ársett upp á latínu kom brátt á daginn að
hún var íslensk og margt benti til
Austurlands.
í vitund margra er Jökuldalsheiðin, sem
er um 500 metra yfir sjávarmáli, staðurinn
þar sem Bjartur í Sumarhúsum bjó á bæ
sínum í skáldsögu Halldórs Laxness,
„Sjálfstæðu fólki“. Ekki er örgrannt um að
ódrepandi seigla og skáldeðli aðalsögu-
persónunnar setji enn sterkan svip á margt
sveitafólkið sem enn byggir þessar slóðir.
Auðvitað eiga þessar eigindir rætur að rekja
miklu lengra aftur í tímann en til Bjarts
aldamótanna og hafa ræktast og erfst öld
eftir öld og orðið að almennum eðlisein-
kennum bænda sem háðu harða lífsbaráttu í
einhverjum afskekktustu jökuldölum lands-
ins. Fjarlægðin og einangrunin frá öðrum
byggðum skóp ekki aðeins sérstæða ein-
staklinga, heldur setti líka erfðamark sitt á
bústofninn. Jökuldalsheiðin var fræg fyrir
sauðféð sem hún ól á kjarngresi úr loðnum
högum og þótti bera af öðru fé, en fjárkyn
og sauðfjárafurðir Jökuldælinga var hvort
tveggja mjög í hávegum haft og eftirsótt um
allt land. Þar lifði líka íslenski hundurinn
lengst hreinræktaður, eða fram um miðja
20. öld, og reyndist húsbændum sínum á
Jökuldal trúr og tryggur í dagsins önn. Svo
virðist sem seiglan og sjálfstæðið og
traustið á eigin mátt og megin í bland við
listnæmi og skáldhneigð hafi átt drýgstan
þátt í því að bændum á Jökuldal tókst að
þrauka af andlega og líkamlega.
Eins og rannsókn leiddi í ljós var höf-
undur vatnslitamyndarinnar Pétur Péturs-
son H. (1793-1853), stórbóndi á Hákonar-
stöðum (sem H-ið táknar) á Jökuldal. Hann
var hraustmenni að burðum og bar sig
Minnismerki eftir Étienne-Maurice Falconet um
Pétur mikla, frá 1766-82, í Sankti Pétursborg.
höfðinglega og í sinni sveit var honum
álitið margt til lista lagt og hann talinn
hneigður fyrir stórræði sem sum hver
virðast hafa verið á mörkum raunveru-
leikans. Arið 1833 var hann ásamt félaga
sínum (Jóni Ingimundarsyni í Klausturseli)
ráðinn til þess af Páli sýslumanni Melsted
að leita uppi reiðgöturnar sem legið höfðu
forðum milli Austur- og Suðurlands áður en
tími og að líkindum röð eldgosa (sem urðu
milli 1680 og 1730 í norðanverðum Vatna-
jökli) grófu þær í gleymsku. Leið þessi, sem
lá um Ódáðahraun, var þá nefnd Klofa-
jökulsvegur, en er nú þekktari undir heitinu
Vatnajökulsvegur. Eftir könnunarleiðangur
sinn, sem varð til þess að Jökuldælaflæða
fannst einnig í Ódáðahrauni, varð Pétur
39