Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1999, Síða 57

Gangnakofar
meður því að það hafi sótt að honum
draugur og hefði sá verið með tilfæringar til
að skera hann á háls og hljóðaði hann þá
upp og ég vakti hann, því að ég vildi ekki
hlýða á meiri ósköp, því að hljóðin voru
mikil. Síðar heyrði maður margar sögur af
draugagangi þarna og hvort hann er til
enn, það veit ég ekki“
Halldór Pétursson fræðimaður frá Geira-
stöðum hefur skráð sögu af því þegar Elías
Jónsson á Aðalbóli hætti við gistingu í
Hálskofa, vegna reimleika.
Það var haust eitt, eftir veturnætur, að
Elías vantaði nokkrar kindur, er hann þóttist
vita að héldu sig inni á öræfum. Fór hann
því snemma morguns frá Aðalbóli að leita
þeirra, og gerði ráð fyrir að verða 2-3 daga í
ferðinni. Eins og jafnan hafði hann með sér
byssu sína og hundinn Glóa.
Veður var gott um daginn en spilltist um
kvöldið og kom norðaustan hríð. Var Elías
þá kominn austur undir Fell og hugði nú gott
til að gista í Hálskofa. Hélt hann þar eiga að
vera bæði eldsneyti og ljósfæri, en fann þó
hvorugt þegar til kom. Var kofinn bæði fúll
og kaldur, og heyið í honum rakt og myglað.
Samt bjóst nú Elías þama um eftir föngum,
enda ekki um aðra kosti að velja, borðaði af
nesti sínu og reykti fáeinar pípur. Sofnuðu
svo báðir, hann og hundurinn.
„Segir nú ekki af svefni Elíasar né
draumum. En er skammt var liðið, vaknar
hann við það, að honum finnst hann vera
dreginn úr dyngjunni, fram eftir kofagólfinu,
og er með fœtur frammi við dyr, er hann
vaknar. En yfir honum stendur Glói urrandi
og vill komast út. “
Elías var dálítið myrkfælinn að eðlis-
fari, og eftir þetta hélst hann ekki við í
kofanum, en fór út og ætlaði þegar að
snúa heim á leið, en þess var þá enginn
kostur í myrkri og hríð. Er sagt að hann
færi ofan í Jökulsárgil og hefðist þar við
þar til dagaði. Þangað er um 2 tíma
gangur frá kofanum, svo líklega hefur
hann leitað skjóls í öðru gili sem var nær,
t.d. í Dimmagili.
Þeir Hrafnkell og Sigurður, synir
Elíasar, hafa það eftir honum, að þetta
hefði verið ein allra versta öræfaferð
hans, og í eina skiptið sem hann hélst
ekki við í gangnakofa næturlangt. „Hann
kom óvænt heim að þessu sinni, og hafði
enginn búist við honum í öðru eins
veðri.“ ii
IV. Vesturöræfi
Vesturörœfi kallast víðáttumikið af-
réttarland vestan Snæfells og fellahrings
þess. Vesturmörkin eru um Jökulsá á Dal,
frá Kárahnjúkaskarði inn til Brúarjökuls.
Að utan (norðan) eru mörkin yfir þveran
Hrafnkelsdal, um Tungusporð, þar sem
dalurinn skiptist, og austur að Hölkná í
Hölknárkrók, síðan upp með henni inn að
Snæfellshnjúkum.
Allt þetta land er á vatnasviði Jökulsár
á Dal, og tilheyrir því Jökuldal land-
fræðilega, en hreppamörk hafa verið
ótiltekin á þessu svæði. Valþjófsstaða-
kirkja eignaðist Vesturöræfi og Hrafn-
kelsdal snemma í sögu byggðar á íslandi,
eins og reyndar afréttina undir Fellum, og
síðan hafa þessi öræfi aðallega verið nýtt
af Fljótsdalsbændum og bæjunum tveim-
ur í Hrafnkelsdal. Fram yfir miðja 19. öld
hafði kirkjan veg og vanda af þessari
afrétt og leigði bændum þar upprekstur.
Munu þeir sömu þá hafa orðið að sjá um
fjallskil. I fjallskilareglum Fljótsdals-
hrepps frá 1864 eru Vesturöræfi ekki talin
með afréttum hreppsins, og 1881 er
hreppsnefndin kærð af nokkrum bænd-
um, fyrir að hafa greitt kostnað við refa-
eyðingu á Vesturöræfum, á þeim forsend-
55