Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1999, Page 58

Múlaþing
um að afréttin tilheyri ekki Fljótsdals-
hreppiheldur Jökuldalshreppi og hafi svo
verið frá „órnunatíð“12
Upp frá þeim tíma virðist hreppurinn
þó smám saman hafa tekið á sig allar
skyldur varðandi Vesturöræfin, eins og
um venjulega sveitarafrétt væri að ræða,
og um sama leyti er þar risinn gangna-
kofi, jafnvel tveir kofar, og virðist
Fljótsdalshreppur hafa borið ábyrgð á
þeim. Nýlega (1997) hefur verið úr-
skurðað, að Vesturöræfi tilheyri Jökul-
dalshreppi, en réttindi og skyldur Fljóts-
dalshrepps gagnvart afréttinni munu ekki
hafa breyst við það.
Síðustu tvær aldir eða svo hefur
Brúarjökull átt það til að hlaupa fram um
nokkra km á nokkurra ártuga fresti, og
rýra afréttarlandið til mikilla muna.
Lengst mun hann hafa farið árið 1890, en
þá er talið að annar kofinn, Fitjakofi, hafa
horfið undir jökulinn. Sjást ummerki þess
hlaups meðfram Jökulkvísl sem grasi
grónir hryggir, sem kallast Töðuhraukar.
8. Fitjakofi
Fitjakofi hefur líklega verið innst á
svonefndum Fitjum eða Fit, sem er
votlendisfláki, innan við Sauðá á Vestur-
öræfum. Ég hef hvergi séð nákvæma
staðsetningu á honum. Sverrir í Klúku
segir kofann hafa verið „á Fitjahorninu',
líklega suðvestur af Sauðahnjúkum.
„I hlaupinu 1890 fór Fitjakofi undir
jökul, og tók þá af nœr dagsgöngu
smalamanna á þessu svœði. Það er von
að örnefni séu nokkuð á reiki við slíkar
aðstœður“, ritar Hjörleifur Guttormsson
1987.13 Hjörleifur hefur þetta líklega eftir
Halldóri Stefánssyni fræðimanni, sem
segir um þetta í ævisögu sinni: „Hafði
hlaupið tekið af syðri göngumanna-
kofann á afréttinni.“14
Sama kemur fram í formála Halldórs
fyrir grein Þorvarðar læknis Kjerúlf, við
endurprentun hennar í Jökli 1962, en þar
ritar hann: „Jökullinn hljóp langt fram
yfir Fitjakofa á Vesturöræfum, og nœr út
að Sauðárkofa (Hefur tekið af nœr dags-
göngu fyrir gangnamenn).“ Þorvarður
segir hins vegar ekkert um þetta, enda sá
hann aðeins yfir svæðið frá Brúarör-
æfum.15
Sverrir í Klúku segist hafa séð tótt
þarna innfrá, sem hann telur vera af
Fitjakofa, og mun hún vera við Töðu-
hraukana, þar sem jökulhlaupið 1890
gekk lengst fram. Þetta er lítil tótt, svo
Sverrir hélt fyrst að hún væri af skot-
byrgi, enda er greni þarna skammt frá, en
þegar hann færði þetta í tal við Pál
Gíslason á Aðalbóli, taldi hann víst að
tóttin væri af Fitjakofa. Sverrir telur að
gengið hafi verið í kofann um op á þekj-
unni, eins og fyrr var getið um Berg-
kvíslakofann garnla. Ef þetta er rétt hefur
jökullinn ekki gengið yfir kofann, eins og
Halldór telur, enda verður það að teljast
ólíklegt, því að þá hefði hann átt að vera
fyrir innan Jökulkvísl, og þá tæplega
eðlilegt að kenna hann við Fitjarnar.
Samkvæmt því hafa varla verið nema 1-2
km á milli kofanna tveggja, og bendir
það til þess að Fitjakofi sé eldri eða hafi
verið ætlað annað hlutverk.
Villa Eiríks Þorsteinssonar
í Grímu hinni nýju er frásögn af Eiríki
Þorsteinssyni frá Brú, sem villtist frá
gangnamönnum í eftirleit á Vestur-
öræfum haustið 1863. Frásögn þessa
hefur Þorsteinn M. Jónsson ritað, eftir
sögn Einars J. Long á Hallormsstað.16
Það var um veturnætur að íjórir Jökul-
dælingar fóru í eftirleit „inn í Hraun á
Vesturöræfum.11 Höfðu þeir frétt að
56