Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1999, Blaðsíða 86

Múlaþing
Fremur er þetta fátækleg útgerð, hvort
heldur litið er á hús, skrúða eða áhöld. En
hvað skyldi hafa orðið um þetta allt saman?
Skal nú freistað að segja ögn frá því og
stuðst við vísitasíubækur Askirkju og
vísitasíur einstakra biskupa sem tiltækar
voru þeim sem þetta skrifar. Til að fá
traustari mynd af sögu einstakra gripa þyrfti
að rannsaka heimildir mun betur en hér er
gert.
Kirkjan
Kirkjan á Asi hefur verið lítil torfkirkja,
fimm stafgólf, þiljuð innan. Þannig virðist
hún hafa haldist lítið breytt þótt hún sé
endurgerð reglulega, að hluta eða alveg.
Það var fyrst 1851 að breytt var til og byggð
timburkirkja, 6 stafgólf. Þetta guðshús
reyndist heldur illa, fúi sótti í viðina og svo
fór að leka; þótti Fellamönnum betri kostur
að byggja nýja kirkju en endurbæta þessa.
Sú kirkja var reist 1898 og stendur enn.
Kaleikar
Gísli biskup Jónsson segir árið 1576 að
kirkjan eigi tvo kaleika, annan brotinn.
Tveir voru þeir einnig þegar Gísli biskup
Oddsson kom í Ás 1637, „annar gylltur um
fótinn“, sömuleiðis þegar Þórður Þorláks-
son var þar á ferð 1677, annar úr silfri með
gylltum „hnút“, hinn blýbættur og „óbrúk-
anlegur“ en honum fylgdi hins vegar „sterk
patína“. Það er fyrst þegar Jón Vídalín vísi-
terar kirkjuna árið 1706 að þeir eru orðnir
þrír, einn blýbættur og annar óbrúkanlegur.
Helst svo fram eftir 18. öld. Þegar Páll
Guðmundsson, prófastur, vísiterar Ás
177217 leggur hann til að smíðaður verði
einn stærri úr þessum tveimur lélegu og
smíðinni hagað þannig að patína, sem
kirkjan átti en ekki var samstæð þeim
kaleikum sem fyrir voru, falli að þeim nýja.
Fimrn árum seinna er nýi kaleikurinn
kominn í kirkjuna, gylltur um haldið og
nokkuð í kring á stéttinni. Nú varð eldri
kaleikurinn að þoka í annað sætið fyrir þeim
nýja og fær einkunnina „óbrúkanlegur“
hálfri öld síðar. Hans biðu sömu örlög og
hinna tveggja því 1838 er búið að smíða úr
honum „snotran sóknarkaleik“, gylltan
innan, ásamt tilheyrandi patínu og kaleiks-
húsi. Þessi kaleikur er aðeins 8,9 cm að
hæð18 enda gekk svo mikið silfur af að það
borgaði smíðina og dugði að auki til að kosta
gyllingu innan á staupið á stærri kaleiknum
og festa það við fótinn. Þessir gripir eru enn
í Áskirkju.
Matthías Þórðarson, þjóðminjavörður,
skoðaði gripi Áskirkju 1915. Hann taldi
fótinn á stærri kaleiknum frá 16. öld og að
patínan, með mynd af lambi Guðs (agnus
dei), sem nú fylgir honum, hafi tilheyrt
öðrum þeirra kaleika sem núverandi kaleikur
var smíðaður upp úr.19 Fullyrðing Matthíasar
virðist stangast á við það sem nefnt var hér
að framan að patínan passaði ekki við neinn
af kaleikum kirkjunnar árið 1772. Efni-
viðurinn í kaleikum Áskirkju er gamall en
gripimir sjálfir, eins og þeir líta út í dag, ekki
svo mjög. Undantekning er e.t.v. patínan
með stærri kaleiknum. Þessi patína gæti
verið forn og hugsanlega merkasti gripur
kirkjunnar.
Altarissteinn
Snemma var ákveðið að ölturu væm gerð
úr steini en þar sem því varð ekki við komið
skyldi vera laus steinn á altarinu undir hin
helgu ker. Þannig stendur á steininum í
Áskirkju 1668. Raunar voru í henni tveir
17Þessi vísitasía fór frarn 26. okt. 1772. Ártalið í handritinu er ógreinilegt, líkara 1770. 1772 samt rétt.
18Sbr. Kirknaskrá Matthíasar Þórðarsonar sem varðveitt er í handriti í Þjóðminjasafni.
19Sama heimild.
84