Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1999, Page 91

Gömul blöð frá Ási í Fellum
safninu. í skrám safnsins er hún sögð
fremur hrjúf og óvönduð að frágangi, flöt,
einföld króna á, verið sett í rambald úr
birki, málað svart. Bjallan er talin frá því
fyrir siðaskipti. Sennilegt verður að telja að
þar sé fram komin kórbjallan sem var í
kirkjunni þegar Brynjólfur skilaði af sér
1688 og að hún hafi ekki aðeins hljómað í
eyrum hans heldur einnig ýmissa merkra
kennimanna sem lifðu í landinu á undan
honum, jafnvel meðan hér var enn gullöld
kaþólsks siðar.
Ljósahjálmur, ljósaliljur og skírnarfat
I gömlu blöðunum frá Asi kemur fram
að kirkjan hafði eignast ljósahjálm úr
messing fyrir áeggjan Brynjólfs biskups.
Kirkjan er sögð hafa átt fyrir koparhjálm,
brotinn.26 Gísli Oddsson nefnir hjálm með
þremur liljum en ekki úr hvaða málmi.
Þórður Þorláksson lýsir hjálminum sem
Brynjólfur beitti sér fyrir að yrði keyptur en
segir hann úr kopar og undir það taka
sporgöngumenn hans, Jón Vídalín 1706 og
Jón Árnason 1727. Króna úr messing
hangir hins vegar í kirkjunni 1730 með sex
pípum og þremur liljum; tveir armar brotnir
af, sem bendir til að hún sé ekki ný.
Hugsanlegt er að þeir góðu biskupar,
Þórður, Jón Vídalín og nafni hans Árnason
hafi farið villur vega hvað málminn
varðaði. Einnig er mögulegt að hjálmurinn
hafi að hluta til verið úr kopar og að hluta til
úr messing. Sr. Grímur Bessason fær þau
fyrirmæli 1758 og 1760 að láta laga
hjálminn og er hann kominn úr viðgerð
1762. Ljósakróna, óbrákuð en viðgerð, er
talin til eigna kirkjunnar 1777. Árið 1850
er engin króna lengur til heldur aðeins einn
armur með skál og pípu og ein skál með
bilaðri pípu. Sjö árum seinna er nýr
ljósahjálmur kominn í kirkjuna, sumpart af
26Lbs. 1084 4to, bls. 380.
tré en sumpart af gifsi með messinghúð;
hafði verið pantaður frá Kaupmannahöfn.
Árið 1906 er þess getið í vísitasíu að
hjálmurinn hafi brotnað og eyðilagst og
talið nauðsynlegt að fá nýjan. Þeir sem
áhuga hafa á að líta grip þennan augum geta
prílað upp á loft Áskirkju en þar er ræfilinn
af honum að finna.
Þegar Matthías Þórðarson kom í Ás á
öðrum áratug þessarar aldar keypti hann þar
liljuarm úr kopar og er hann varðveittur í
Þjóðminjasafninu, sagður varla yngri en frá
17. öld. Leggurinn er grannur, S-myndaður
með ófreskjuhaus á miðju og er í skrám
Þjóðminjasafnsins sagður úr þriggja arma
krónu. Hugsanlegt er því að þessi lilja sé úr
hjálminum sem nefndur er í gömlu blöð-
unum frá Ási sem hafi, a.m.k. að hluta, ver-
ið úr kopar eins og áður hefur verið nefnt.
Miklu líklegra er þó að hún hafi tilheyrt
koparhjálminum sem þar var til fyrir daga
messinghjálmsins og Gísli Oddsson nefnir
1637. Hann hefur að öllum líkindum komið
í Áskirkju á fyrri hluta 17. aldar eða síðari
hluta þeirrar 16., a.m.k. nefnir Gísli biskup
Jónsson hann ekki.
Brynjólfur Sveinsson lagði einnig til
árið 1669 að kirkjunni yrði keypt skírnarfat
og 1677 er þar komin „skírnarmundlaug af
messing“. Jón Vídalín nefnir hana 1706 og
sama gerir Jón Árnason biskup 1727.
Skálin er sögð í kirkjunni næstu áratugi eða
allar götur til 1890 en þá dregur til tíðinda.
í vísitasíu þetta ár kemur fram að „skírnar-
fat fornt“ sé týnt. Ekki er í næstu vísitasíum
eða reikningum kirkjunnar að finna nein
merki um að keypt hafi verið ný skírnarskál
og því eru yfirgnæfandi líkur á að skírnar-
fatið sem nú er í kirkjunni sé sama fatið og
það sem Þórður Þorláksson sá þar 1677.
Skálin hefur væntanlega fundist fljótlega en
gleymst að færa það til bókar.
89