Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1999, Blaðsíða 118

Múlaþing
[Þá] dró upp í hafinu skýflóka grálitan, líkan
mannshönd (V-2).
Sjá menn þá hvar bakka dregur upp í hafi og
færist hann skjótt upp á loft (V-3).
[Þá] dró upp svart ský í norðri eins og
mannshönd í laginu [og] dreifði sér um allan
himininn (V-4).
[Sagan segir] að ský hafi dregið upp á vesturloft,
líkt melju eða reiðingstorfu í lagi, sem dreifðist
yfir mikinn part loftsins (V:5)
Þessi eftirminnilegi skýflóki hefur fylgt
sögunni frá öndverðu og gera skrásetjarar
sér mismikinn mat úr honum. Ahrifamest er
lýsingin í V-l, tekin hér eftir Sigfúsi
Sigfússyni (1982). Þrjár af lýsingunum
nefna mannshönd en í V-5 er önnur líking
notuð. María Anna Þorsteinsdóttir kemst
svo að orði (1980:55) að ,,[h]vor sem lrk-
ingin er, er um líka lögun skýs að ræða þ.e.
skúraský (Cumulonimbus)“ - og vísar til
Markúsar A. Einarssonar veðurfræðings.
Gunnar Hersveinn telur (1992a) að einföld
skýring á skýflókanum sé öskugos. „Tilvilj-
un getur hafa ráðið því,“ segir hann, „að
öskugosið varð á sama tíma og Valtýr var
tekinn af lífi. Hugsanlega lifði sögnin um
Valtý vegna þess að alþýðan tengdi saman
svarta skýflákann, veturinn harða og aftök-
una.“
Þá má ekki gleyma treyjunni frægu.
Orðin „Valtýr á (eða í) grænni treyju“ eru í
öllum gerðum sögunnar, fylgja henni
einsog skýflókinn. Sigfús Sigfússon segir
það munnmæli að græn treyja „væri
einkennisbúningur þeirra manna er í þá
daga áttu 4 tigi hundraða í fasteign eða
meira“ (1982:99). Gunnar Hersveinn telur
þetta einfalda og skemmtilega vísbendingu
„og er skynsamlegt að gera ráð fyrir því að
velmegandi menn hafi viljað greina sig frá
alþýðunni með sérstökum fatnaði og jafnvel
litum“ (1992a).
Sigfús hefur reyndar skráð aðra frásögn
þar sem „grænn kjóll" kemur við sögu.
Fjallar sú saga um morð sem framið var við
Eiðavatn árið 1729. Valtýssagan er sem sé
ekki eina dæmið um slíkan atburð af
Héraði. Sá er þó munurinn að þessi saga
styðst við traustar heimildir úr dómabókum.
I eldri útgáfu Sigúsar heitir sagan fullu
nafni „Morðið í Eiðaskógi („Jón á grænum
kjól“)“(1922:81 -85). Atburðir urðu þeir að
Jón Ingimundarson varð Sigfúsi Eiríksssyni
að bana í afbrýðiskasti. Þeir voru báðir úr
Eiðaþinghá og kepptu um hylli Steinunnar
fögru á Tjarnarlandi. Um Jón segir í
sögunni að hann „var nokkurn tíma erlendis
og var lærður iðnaðarmaður. Þegar hann
kom úr siglingunni, segja menn hann bærist
mjög mikið á og gengi á grænum kjól, því
það væri útlendur siður þeirra, er líkan
lærdóm höfðu“ (81).8
Skáldskapur - Þjóðsaga?
Víkjum þá aftur stuttlega að V-l. Eins
og áður segir verður sú saga rakin til
Halldórs Jakobssonar. Engin önnur gerð
nefnir dómarann með nafni og eru þó sumar
skráðar um svipað leyti og Halldór stakk
niður penna eða síðar. Hér verður litið svo á
að hann sé „höfundur“ þessarar gerðar að
því leyti að hann hefur tekið sér fyrir
hendur að fá þessari gömlu sögn tiltekinn
tíma og skákar fram sýslumanninum Jóni
Arnórssyni á Egilsstöðum sem annari
aðalpersónu sögunnar. Hann nefnir einnig
Pétur Þorsteinsson sýslumann á Ketils-
stöðum og vitnar til Guttorms Pálssonar
* I yngri útgáfunni nefnist sagan „Þarna er sá seki“ (1982:92-97). Þar er ekki sagt jafn greinilega frá græna kjólnum.
116