Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1999, Qupperneq 135

Þessi mun hefna mín
öld og fram eftir þeirri 16. og hafa búið þar
stórbændur í höfðingjatölu. Sé rétt sú tilgáta
Hrafnkels A. Jónssonar að Valtýsnafn hafi
gengið í þessari ætt er eðlilegt að sá á grænu
treyjunni sé bendlaður við Eyjólfsstaði. - Og
er ekki þjóðsagan í sjálfu sér sönunargagn í
þá veru að þar hafí Valtýingar búið?
Um Valtý sakamann og örnefni
Sakamaðurinn Valtýr kemur við sögu í
öllum gerðum Valtýssögunnar og við hann
eru kennd nokkur örnefni á Völlum. Inn á
Hjálpleysudal er Valtýshellir og Valtýsbotn,
Valtýssteinn í Símonarlág (hvað sem hann er
nú að gera þar) og í túninu í Vallanesi er
Valtýslág, Valtýsskott og Valtýshús (eða
Valtýstótt). Þessi örnefni koma öll fyrir í
Valtýssögu (gerð V-l) nema Valtýsskott sem
er lágur hryggur í Vallanesstúni og er
Valtýshús (-tótt) á honum. Um húsið segir
Magnús Jónsson, sem lengi bjó á Jaðri, að
hann hafi heyrt að þar hafi Valtýr sakamaður
verið hafður í haldi. Magnús minnir þó að
hann hafi líka heyrt að Valtýr hafi hafst
þama við og vinnukona í Vallanesi, sem
honum var innan handar, hafi fært honum
þangað mat. Magnús (f. 1908) er ættaður af
Völlum.7
Nú er það svo að Valtýsömefni finnast
einnig í öðmm sveitum hér eystra. Þar má
nefna Valtýstanga innanvert við túnið á
Kolfreyjustað í Fáskrúðsfirði. Ut og upp af
honum eru örnefnin Lögréttuhraun og
Lögrétta. Um hana segir séra Ólafur
Indriðason í sóknai'lýsingu sinni (1841) að
þetta sé „klettakví nokkur [...] sem mælt er
að verið hafi þingstöð sveitarmanna í forn-
öld. Ei er ólíkt að Valtýrstangi hafi verið af-
stökustaður glæpamanna og sé hann kennd-
ur við einhvöm þeirra“. Hér virðist vera um
skýringartilgátu séra Ólafs að ræða en hann
var frá Borg í Skriðdal og því vel kunnugur
Valtýskambur í Hamarsfirði.
Ljósm.: Skarphéðinn G. Þórisson.
á Valtýssögu-svæðinu. Enn er að nefna
Valtýskamb suður í Hálsþinghá en við hann
er tengd þjóðsaga um mann sem barg lífi
sínu með því að standa þar á höfði meðan
messað var á Hálsi.
Sakamaðurinn Valtýr er ekki auðveldari
viðfangs en sá saklausi. Sá síðarnefndi lifir í
hörðum vetri, sá fyrrnefndi í örnefnum.
Alkunna er að örnefni styðja við sögur og
skapa jafnvel menn. Verður löngum erfitt að
rekja slíkar sagnir til róta. Þó að þessir
nafnar tengist í sögunni af Valtý á grænni
treyju er alls ekki víst að þeir hafi verið
samtímamenn. Er mér nær að halda að
sagnir um sakamanninn séu eldri að stofni
en hafi tengst hinni sögunni með tíð og tíma.
7Magnús Jónsson bjó á Jaðri 1935-1970. Hann er Vallamaður að ætt og uppruna og hefur því setið við sagnabrunn á sviði Valtýssögunnar.
133