Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1999, Qupperneq 158

Múlaþing
Sesseljuhamar-Sesseljuhellir
Þjóðsagan segir frá því að Hamra-Setta
og Bjarni ástmaður hennar hafi lagst út í
helli nokkrum milli Gilsárvalla og Hóla-
lands í Borgarfirði. Þar heiti síðan Sesselju-
hamar og Sesseljuhellir.
í frásögn sinni í Grímu segir Margeir
Jónsson frá því að hann hafi leitað til
Halldórs Asgrímssonar kaupfélagsstjóra á
Borgarfirði eystra (síðar alþingismanns) um
staðháttalýsingu. Fer lýsing Halldórs hér á
eftir: 65
„Sesseljuhellir er í Sesseljuhömrum í
Grundarlandi (áður Gilsáivallahjáleigu) í
Borgarfirði, og er 15-20 mínútna gangur frá
bænum í vestur að hömrunum, sem nefndir
eru í daglegu tali Sesseljuhamrar, en
klettabrúnirnar oft aðeins Hamrar. Þeir eru í
neðstu brún aðal-tjalllendisins í vestur frá
Grund og virðast að mestu vera úr líparíti.
Bergið er víðast óheillegt og sumsstaðar
mulið í skriður. Neðan við Hamrana taka
svo fyrst við melar og síðan hallandi
mýrlendi niður að sléttu. Hellismunninn
liggur í berginu, þar sem það er hæst, ná-
lægt tveim mannhæðum frá hálf grasi
gróinni skriðu, sem liggur þar upp að
klettunum. í Sesseljuhelli, en svo er hann
ávallt nefndur, má ganga úr þessari skriðu
eftir tæpri rák. Frá hellismunnanum og inn
að nokkuð sléttu bergi eru nú ekki meira en
4-6 metrar, eftir því sem mig minnir frá því
ég gekk í hellinn, þegar ég var unglingur að
Grund [Halldór var fæddur 1896], en til
beggja handa liggja gangar, sem nú eru að
mestu fullir af lausu grjóti. Uppi á hömr-
unum er bergið sprungið, og man ég þar
eftir mjög djúpri en þröngri gjá, og er sýni-
legt, að þar hefur bergið fallið niður. Eins
og hellirinn er nú, er hann lítið annað en
munninn, og fjarri því að geta verið manna-
bústaður, en ekkert virðist því vera til fyrir-
stöðu, að áður hafi til annarrar hvorrar
handar legið gangur inn til stærra hellis eða
bergið gengið eitthvað lengra fram en nú,
og að þá hafi hellirinn verið dýpri.
Nokkru neðan við bergið rísa upp tvær
háar bergstrýtur, sem nefnast Strípar eða
stundum Karlinn og Kerlingin. Þessir
Strípar virðast vera í framhaldi lengst til
suðvesturs frá norðausturhluta hamrana, en
þar eru þeir að mestu aðeins snarbrött urð,
og eru Stríparnir sjánlega leifar af harðara
bergi en því, sem í kring hefur verið. Þegar
þessi hamrabrún sem Stríparnir eru leifar
af, hefur verið óhrunin, þá hefur ef til vill
verið allbreið gjá milli þeirrar hamrabrúnar
og þeirrar, sem nú er til og hellismunninn er
í. Sú gjá virðist hafa farið dýpkandi og
breikkandi frá norðaustri til suðvesturs.
Urðirnar, þar sem þessar bergstrýtur rísa
upp úr, eru í daglegu tali kallaðar Neðri-
hamrar, en bjargið, þar sem hellismunninn
er, Efrihamar. Undan melunum, sem ganga
niður úr Neðrihömrum, kemur lækur, sem
nefnist Fosslækur, þótt enginn foss sé nú í
honum.
Þjóðsagan segir, að þessi lækur hafi
fallið niður úr Sesseljuhelli og átt upptök
sín í vatni því, sem átti að hafa verið í botni
hellisins. Hinn rétti hellir ætti því að vera
horfinn, því sá hellismunni, sem nú er til, er
það langt frá og afleiðis við núverandi
upptök lækjarins, að ekki er sennilegt , að
hann hafi legið þannig, og að bergið hafi
gengið svo mikið til baka frá því er Setta
átti að vera uppi, er óhugsandi. Mér þykir
því sennilegast að þjóðsagan um Settu sé
tengd við þann helli sem enn er til að
nafninu til.“
Ég fór ásamt konu minni að Sesselju-
hamri á sólbjörtum sunnudegi seinast í
ágúst. Eftir leiðsögn Andrésar Björnssonar
á Gilsárvöllum, gengum við hjónin upp á
hamrana. Eftir að hafa skoðað mig um þá
156