Jökull - 01.10.1998, Blaðsíða 59

Bjömsson, H., F. Pálsson. 1991. Vatnajökull, north-
eastern part, Maps in scale 1 : 100 000. Ice divides,
water divides. National Power Company and Science
Institute.
Bjömsson, H., F. Pálsson, and M. T. Gudmundsson.
1992. Vatnajökull, northwestem part, Maps in scale 1 :
100 000. Ice divides, water divides. National Power
Company and Science Institute.
Bjömsson, H., F. Pálsson, and M. T. Gudmundsson.
1995a. Afkoma, hreyfing og afrennsli á vestan- og
norðanverðum Vatnajökli jökulárin 1992-1993 og 1993-
1994. Science Institute Report RH-95-2.
Bjömsson, H., F. Pálsson, and M. T. Gudmundsson.
1995b. Afkoma, hreyfing og afrennsli á vestan- og
norðanverðum Vatnajökli jökulárið 1994-1995. Science
Institute Report RH- 95-25.
Guðmundsson, M. T. and H. Björnsson. 1992.
Tungnaárjökull II. Breytingar á stœrð, ísskriði og af-
rennsli eftir 1946. Science Institute Report. RH-92-19.
National Energy Authority. Hydrological Service,
1994, 1998a,b. Data deliveries 1994; 04/1998; 06/1998.
Rist, S. 1952. Snow measurements on the Vatna-
jökull from March 27 to April 24,1951. Jökull, 2,6-7.
Rist, S. 1961. Rannsóknir á Vatnajökli 1960. Jökull,
11, 1-11.
Thorarinsson, S. 1939. Hoffellsjökull, its movement
anddrainage. Geografiska Annaler, 21, 189-215.
Veðráttan, 1924-1995. Monthly climatic summary.
Icelandic Meteorological Office. Reykjavík.
Wadell, H. 1920. Vatnajökull. Some studies and ob-
servations from the greatest glacial area in Iceland. Ge-
ografiska Annaler, 4, 300-323.
Ágrip
Afkoma á vestan- og norðanverðum
Vatnajökli 1991-1995.
Margvíslegum gögnum hefur verið safnað öldum
saman um Vatnajökul (1. mynd) svo sem um framskrið
hans og hop, jökulhlaup og eldgos. Nýlega hafa kort
verið gerð af yfirborði hans og landslag undir honum
kannað með íssjármœlingum, ísa- og vatnasvœði skil-
greind (2. og 3. mynd), hreyfing og afkoma mœld.
Fram undir lok þessarar aldar voru afkomumœl-
ingar slitróttar á Vatnajökli. Fyrstu mœlingar af þeim
toga unnu Wadell og Ygberg í ferð sinni til Gríms-
vatna 1919 (Wadell, 1920), en á árunum 1936-39
vann Sœnsk-íslenskur leiðangur brautryðjendaverk
við kerfisbundnar athuganir á vetrarákomu og sumar-
leysingu á austanverðum jöklinum (Ahlmann, 1939,
1940; Ahlmann og Sigurður Þórarinsson, 1937a,
1937b, 1938, 1939). Nœst var vetrarsnjór mœldur
víða á jöklinum í leiðöngrum 1951 og 1960 (Sigurjón
Rist, 1952, 1960), en reglubundið frá 1954 í Gríms-
vötnum í vorferðum Jöklarannsóknafélagsins (Helgi
Björnsson, 1985). Einstaka sinnum voru einnig
mœldar fymingar að hausti. Þá má geta mœlinga á af-
komuþáttum á Tungnaárjökli 1985-86 (Helgi Björns-
son, 1988).
A árunum 1991 til 1995 var afkoma mœld á skrið-
jöklum á vestan- og norðanverðum Vatnajökli, sem
samanlagt ná yfir um helming jökulsins og spanna
hœðarbil frá 600 m til 2000 m yfir sjó (1. tafla og 1.
mynd). Verkið var unnið í samvinnu Raunvísinda-
stofnunar og Landsvirkjunar og alloft í tengslum við
vorferðir Jöklarannsóknafélagsins. í þessari grein er
sagt frá niðurstöðum þessara afkomumœlinga. Til-
gangur mœlinganna hefur verið að lýsa einstökum af-
komuþáttum, meta dœmigerð meðalgildi og breyti-
leika frá ári til árs. Afkoma sýnir breytingar í rúmmáli
jökulsins, afrennsli leysingarvatns til jökulánna og
tengsl afkomu við veður nýtast við mat á viðbrögðum
jökla við loftslagsbreytingum.
Afkoman var mœld á allmörgum stöðurn á línum
upp hvem skriðjökul (4.-7. og 9.-12. mynd). A hverj-
um mœlistað var vetrarafkoma mœld með því að bor-
að var gegnum vertarsnjólagið, þykkt þess mœld og
eðlismassi fundinn svo að reikna mœtti vatnsjafngildi
snjólagsins. Sumarafkoma á ákomusvœðum var fund-
in að hausti með mœlingum á snjóþykkt og eðlis-
massa snœvar og á leysingarsvœðunum var rýrnun
sumars lesin af stikum og vírum sem boruð höfðu
verið í jökulísinn um vorið. Út frá afkomu vetrar og
sumars fannst síðan ársafkoma í hverjum mœlipunkti.
Heildarrúmmál afkomu var síðan metið fyrir allan
jökulinn og meðalafkoma jökulsins reiknuð (2., 4., 6.
og 8. tafla). Ovissa í mati á heildarrúmmáli afkomu á
jöklunum er talin 15%.
Vetrarafkoma hvers jökuls var nokkuð jöfn öll
JOKULL, No. 45, 1998
57