Jökull - 01.10.1998, Qupperneq 61

Ferðir um Vatnajökul
Jón E. ísdal
Samantekt um ferðir nafngreindra innlendra og erlendra manna á Vatnajökli fram að fyrstu „Vorferð"
Jöklarannsóknafélags Islands 28/6 1953.
í níunda árgangi Jökuls sem ber ártalið 1959 er birt
bréf til Jóns Eyþórssonar frá Helga Arasyni á Fagur-
hólsmýri, undir heitinu „Gengið á Öræfajökul“. Þar
rekur Helgi að nokkru ferðir manna á jökulinn og segir
í lokaorðum „Þetta er fráleitt tæmandi skrá yfir göngur
á Öræfajökul fram til 1942, og mættu aðrir þar um
bæta.“ Þessi áskorun þvældist fyrir mér af og til í hart-
nær þrjá áratugi eða þar til á stjómarfundi í Jöklarann-
sóknafélaginu síðla árs 1988, er hún kom til umræðu
með þeim afleiðingum að ekki varð skorast undan að
hefjast handa, enda „ekki stórmál að taka saman
nokkur orð um þær 30 - 40 ferðir sem famar hafa verið
um Vatnajökul fram að fyrstu vorferð félagsins.“
„Þar kom vel á vondan,“ því auk þess að sitja uppi
með verkefnið, sem tognaði vemlega úr enda reyndust
ferðimar rúmlega 100 fleiri en mig hafði órað fyrir, fór
mikill tími í gagnasöfnun og könnun heimilda. Það
varð mér til happs að leita fljótlega til Flosa
Bjömssonar á Kvískerjum, enda bjóst ég við að svo
yrði eftir lestur bréfa Flosa til Jóns Eyþórssonar, en
þau eru nú í vörslu Jöklarannsóknafélagsins, þar sem
fram koma ýmsar upplýsingar um Öræfajökulsferðir
sem mér var ókunnugt um. Dagbækur Flosa svo og
dagbækur Helga Arasonar sem Flosi átti greiðan gang
að, reyndust náma hvað varðar þennan þátt og renndu
styrkum stoðum undir þessa samantekt. Því nefndi ég
það eitt sinn við Flosa að hlutur hans væri slíkur, að
hann yrði að teljast höfundur að verkinu ásamt mér en
við það var ekki komandi, hann teldi sig hafa lítið til
málanna lagt og það aðeins bundið við sinn sjón-
deildarhring. Ekki skipti hann síðar um skoðun en
sagði að sín mætti geta í formála sem heimildarmanns.
Skal sú ósk virt þó ég telji hlut hans annan og meiri.
Eins og eðlilegt er var víða leitað fanga og hef ég
því valið þann kost að geta ekki sérstaklega hinna fjöl-
mörgu viðmælenda minna sem veittu mér ómetan-
legar upplýsingar, á annan hátt en að vísa til þeirra í
heimildalista hér á eftir. Ekki síðri er hlutur þeirra sem
á annan hátt hafa veitt mér aðstoð við frágang efnisins
og fæ ég öllum þessum aðilum seint full þakkað.
I upphafi var sú ákvörðun tekin að raða efninu eftir
ártölum og að skrá aðeins þær ferðir þar sem hægt væri
að nafngreina einn eða fleiri þátttakendur. Hefur það að
mestu gengið eftir þó með fyrirvara um áreiðanleika
fyrstu tveggja ártalanna og sama má segja um nokkrar
dagsetningar sem ekki tókst að fá nákvæmar en reynt
var að miða þær við fyrsta dag á jökli. Frásagnir eru
mislangar og kemur þar helst tvennt til. I fyrsta lagi
knappar heimildir og í öðru lagi illaðgengilegar
heimildir en þá var valin sú leið að skýra ítarlegar frá
en ella. Um önnur efnistök ætla ég ekki að fjölyrða.
Þrátt fyrir grúsk um langt árabil og kannski einmitt
þess vegna geri ég mér góða grein fyrir því að skráin
er ekki tæmandi og vil því beina þeirri ósk til lesenda
að þeir sendi mér línu finnist þeim eitthvað vanta sem
fellur innan framangreinds ramma og ástæða er til að
bæta við.
1006 ±? I Fljótsdælasögu segir frá því að Ingjald-
ur Nið-Gestsson, er þá bjó á Ameiðarstöðum í Fljóts-
dal, og Þorkell Trani „Fóru heiman um várit et efra
suður um jökla og kómu ofan í Homafjörð“ en erindi
þeirra var að falast eftir skipsferð til Noregs fyrir Grím
Droplaugarson og lið hans því honum var ei lengur í
landi vært eftir að hafa vegið Helga Ásbjamarson.44
1660 ±? I Jöklariti sínu fjallar Þórður Vídalín um
ísfjöll á austanverðu Islandi, sem kennd eru við
Skeiðarár- og Breiðamerkurjökla. Þar getur hann frá-
sagnar vinnuhjúa Jóns nokkurs Ketilssonar á þá leið að
Jón tók eitt sinn þá ákvörðun „að reyna, hvort ekki
mundi gerlegt að kanna breidd þessara fjalla. Hann
hafi þó komið aftur, eftir að hann hafði verið þar í tvo
daga, og hafði skýrt frá því, að hann hefði séð handan
JOKULL, No. 45, 1998
59