Jökull - 01.10.1998, Side 91

Jöklabreytingar 1930-1960, 1960-1990 og 1993-1994
Oddur Sigurðsson
Orkustofnun Grensásvegi 9, 108 Reykjavík
YFIRLIT
Jöklamælingamenn vitjuðu 42 staða við jökul-
sporða haustið 1994. Unnt reyndist að mæla á 34
stöðum og hafði jaðarinn hopað á 27 þessara staða,
gengið fram á 6, en staðið í stað á einum. A 6 stöðum
var ómælanlegt vegna vatnagangs, aurs eða snjó-
skafla. Á 2 stöðum vantaði viðmiðun fyni ára.
Sumarið 1994 var mun hlýrra en sumarið á undan
og nærri meðaltali áranna 1930-1960 nema júní sem
var allkaldur.
Af þeim jöklum sem ekki eru þekktir framhlaups-
jöklar skriðu 4 fram en 15 hopuðu.
Framhlaup Síðujökuls vakti mikla athygli, jafnvel
út fyrir landssteinana, enda stórkostlegt sjónarspil
sem seint líður úr minni þeirra sem það sáu. Stutt lýs-
ing er á þessum náttúruhamförum í 43. árgangi Jökuls
(Oddur Sigurðsson, 1995). Jökullinn sprakk sundur
alveg frá jaðri og upp undir ísaskil á Háubungu og var
því nær allur á hreyfingu fyrri hluta árs 1994.
Þjórsárjökull gengur breiður út frá Hofsjökli til
austurs. Syðsti þriðjungur jaðars hans gekk frarn fáein
hundruð metra 1992. Síðsumars 1994 lagði svo mið-
hluti jökulsins land undir fót og færðist jaðar hans
fram um 200-300 m. Það er athyglisvert að einungis
kom gangur í neðsta hluta jökulsins, það er leysingar-
svæði hans. Þar fyrir ofan taka við brekkur sem virð-
ast vera of brattar eða jökullinn of þunnur til þess að
samskonar gangur komi í hann þar. Sama máli gegndi
um Skeiðarárjökul 1991, en gangur í honum þá virtist
ekki ná upp í hlíðar Grímsfjalls.
I lok árs 1994 var greinilega kominn gangur í
Tungnárjökul sem sagt er lítillega frá í 44. árgangi
Jökuls (Oddur Sigurðsson, 1996). Þegar mælt var átti
framhlaupsaldan rúmlega viku ferð eftir fram á jökul-
jaðarinn þannig að mælingin sýndi hop.
Loks er að geta þess sem Sólberg Jónsson og
Indriði Aðalsteinsson lýsa frá Drangajökli, en greini-
leg merki eru um gang í þeim jöklum. Ekki er kunn-
ugt um annað eins óróatímabil í íslenskum jöklum.
AFKOMUMÆLINGAR
Hér fylgja í töflu tölur um afkomu nokkurra jökla
samkvæmt mælingum Orkustofnunar og Raunvís-
indastofnunar Háskóla íslands (tafla 1) (Helgi Björns-
son og fl., 1993 og 1995 og Oddur Sigurðsson, 1989,
1991 og 1993). Til samanburðar eru einnig í töflunni
samsvarandi tölur fyrri ára. Af þessum mælingum er
ljóst að árin 1992-1994 voru jöklum til mikils vaxtar
en næstu tvö ár þar á undan rýrnuðu þeir talsvert. Það
er því úr vöndu að ráða fyrir jöklana, hvort þeir eigi
að hopa eða ganga fram við svo breytilegt árferði.
ATHUGASEMDIR OG VIÐAUKAR
BREYTINGAR Á TÖFLU
I töflum um jöklabreytingar í síðustu heftum af
Jökli hafa verið birtar tölur um hve mikið hver jökul-
sporður færðist, annars vegar á árabilinu 1930-1960
og hins vegar 1960-1990. Það var að mestu byggt á
samantekt Jóns Eyþórssonar í Jökli (1963) og pistlum
Sigurjóns Rist um jöklabreytingar eftir að hann tók
við mælingunum. I töflu 2 hér á eftir eru birtar endur-
skoðaðar tölur yfir ofannefnd tímabil í samræmi við
samantektargrein um jöklabreytingar frá 1930-1995
sem birtist í þessu hefti (Oddur Sigurðsson, 1998).
Víkja þessar tölur allvíða nokkuð frá hinum fyrri,
einkum vegna þess að Jón Eyþórsson reiknaði í mörg-
um tilvikum út meðaltal mælinga á nokkrum stöðum
við sama jökulsporð, en hér er hver mælistaður talinn
fyrir sig.
í annan stað er rétt að geta þess að á fáeinum mæli-
stöðum hefur mælingaröð slitnað og er þá samanlögð
JOKULL, No. 45, 1998
89