Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.02.2010, Side 34

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 1. tbl. 86. árg. 201030
Árangur eftir hæfni meðferðaraðila
Rannsókn þeirra Kingdon og félaga (1996)
var unnin upp úr eldri rannsókn sem gerð
var á árangri hugrænnar atferlismeðferðar
meðal sjúklinga með kvíða, felmtur
(ofsahræðsluköst) og þunglyndi (n=210).
Sjúklingunum var raðað tilviljunarkennt
í þrjá hópa, hóp sem fékk lyfjameðferð
(n=84), hóp sem fékk HAM (n=84) og
sjálfshjálparhóp (n=42). Ákveðið var að
skoða árangur meðferðar eftir hæfni
meðferðaraðila þar sem höfundar töldu
að lítinn mun á hópum í upprunalegu
rannsókninni mætti hugsanlega skýra að
hluta með því að óvissa var um hæfni
meðferðaraðila. Rannsakendur veltu fyrir
sér hve mikla þjálfun meðferðaraðilar
þyrftu og skiptu meðferðaraðilunum í
tvo hópa, hæfa meðferðaraðila (n=4)
og hóp þar sem „óvíst var um hæfni“
(n=7). Flestir meðferðaraðilarnir
voru hjúkrunarfræðingar en ekki var
tilgreint hve margir meðferðaraðilar
voru það ekki. Ekki kemur fram hve
mikla þjálfun í HAM meðferðaraðilarnir
fengu ef nokkra, eingöngu var talað
um óþjálfaða meðferðaraðila þar sem
óvissa var um hæfni þeirra. Niðurstöður
gáfu vísbendingar um að sjúklingar
þeirra meðferðaraðila, sem töldust
hæfir, sýndu marktækt betri árangur
fljótlega í meðferðinni. Munurinn hélst við
tveggja ára eftirfylgd, bæði á kvörðum
sem mældu þunglyndi og sjálfsmat. Ekki
mældist marktækur munur á hópum á
kvörðum sem mældu kvíða við eftirfylgd.
Höfundar fjalla ekki um ástæður þess að
ekki mældist munur á kvíða við eftirfylgd.
Velta má fyrir sér skýringum, svo sem
að kvíði sé eðlislægari eða djúpstæðari
en þunglyndi og því hafi munurinn ekki
verðið sýnilegur við eftirfylgd.
Fæðingarþunglyndi og HAM
Cooper og félagar (2003) rannsökuðu
árangur mismunandi meðferðar meðal
kvenna sem þjást af fæðingarþunglyndi.
Einnig voru skoðuð áhrif meðferðaraðila
sem voru annars vegar læknar og sál­
fræðingar og hins vegar hjúkrunar­
fræðingar sem vanir voru að sinna
venjubundnu ungbarnaeftirliti. Úrtakið
var markmiðsúrtak og var því raðað
tilviljunarkennt í fjóra hópa, konur sem
komu í venjubundið ungbarnaeftirlit, hóp
sem fékk óbeina ráðgjöf (non­directive
counseling), hóp sem fékk HAM og hóp
sem fékk „dýnamíska“ (psychodynamic)
meðferð. Konunum var fylgt eftir í fimm
ár. Sá hluti niðurstaðnanna, sem snýr
að bata sjúklinga eftir meðferðaraðilum,
benti til þess að þeir sjúklingar, sem
hjúkrunarfræðingar veittu meðferð, náðu
betri árangri í öllum þrem meðferðar­
formum hópanna heldur en þeir sjúklingar
sem læknar eða sálfræðingar veittu
meðferð, en sá munur hvarf við eftirfylgd
(Cooper o.fl., 2003; Murray o.fl., 2003).
Þessar niðurstöður benda til að hjá
konum, sem þjást af fæðingarþunglyndi,
sé æskilegt að fella meðferðina inn í
hefðbundið ungbarnaeftirlit. Nálgun
hjúkrunarfræðinga, sem sinna eftir­
litinu, er hugsanlega ólík annarra fag­
aðila. Ef til vill hefur það þýðingu að
hjúkrunarfræðingar hafa meiri þjálfun í
meðferð í heimahúsum. Eins má leiða
getum að því að tengsl hjúkrunarfræðings
og hinnar nýorðnu móður séu önnur og
meðferðarsambandið annars eðlis en
annarra fagaðila. Það er hins vegar erfitt er
að draga ályktanir um það þar sem þetta
er eina klíníska rannsóknin á hugrænni
atferlismeðferð í geðheilsugæslu sem hér
er fjallað um.
Sálfræðingar og hjúkrunarfræðingar
bornir saman
Rannsókn Brosan og félaga (2006)
laut að því að bera saman fagmennsku
sálfræðinga og hjúkrunarfræðinga í
viðtölum. Um þægindaúrtak var að ræða
þar sem illa gekk að fá þátttakendur
í rannsóknina. Var miklum fjölda
meðferðar aðila boðin þátttaka í þessari
rannsókn eða um 3200 einstaklingum, en
aðeins 47 samþykktu þátttöku og af þeim
skilaði eingöngu um helmingur gögnum.
Skoðaðir voru einstaklingsbundnir
þættir meðferðaraðila og bornir saman
meðferðaraðilar með meiri þjálfun og
reynslu í HAM meðferð við þá sem
höfðu minni reynslu og þjálfun. Einnig
voru bornir saman meðferðaraðilar
eftir faghópum. Niðurstöður sýndu að
ekki mældist marktækur munur nema
á einum undirkvarða þess mælitækis
sem notað var (cognitive therapy scale),
það er á persónuþáttum meðferðaraðila
(interpersonal effectiveness subscale).
Sá þáttur kvarðans metur hve opinn
meðferðaraðilinn er og hve mikla samhygð
meðferðaraðilinn sýnir. Sálfræðingar
mældust hærri á þessum undirkvarða.
Hins vegar kom fram marktækur munur
á fleiri þáttum mælitækisins þegar bornir
voru saman fagaðilar með meiri reynslu
miðað við minni reynslu án tillits til
stétta. Þar mældist marktækur munur
í heildarútkomu á kvarðanum, einnig
í heildarútkomu viðtalsins og tækni
(cognitive­behavioural techniques). Ekki
kom fram marktækur munur á árangri
eftir því hve oft meðferðaraðilar fengu
handleiðslu. Ekki fannst marktækur
munur á meðferðaaðilum þegar þeir
voru bornir saman eftir því hvort þeir
hefðu viðurkenningu sem hugrænir
meðferðaraðilar eða ekki. Ástæður
telja höfundar vera að algengt sé að
mismiklar kröfur eru gerðar til þess
að meðferðaraðilar fái viðurkenningu
og einnig sæki oft og tíðum færir
meðferðaraðilar ekki um viðurkenningu.
HAM í geðendurhæfingu á Íslandi
Í meistaranámi mínu gerði ég rannsókn
(lokaverkefni til MS­prófs) á árangri
hugrænnar atferlismeðferðar eftir
fagaðilum og var hún kynnt á ráðstefnunni
Hjúkrun 2007. Rannsóknin var gerð
á geðsviði Reykjalundar. Sjúklingarnir
(n=62) voru allir inniliggjandi og voru í
hefðbundinni endurhæfingu ásamt því
að fá HAM í einstaklingsmeðferð. Allir
meðferðaraðilar höfðu farið í HAM­skóla
Reykjalundar, sem áður var nefndur, og
notuðu allir sömu meðferðarhandbókina.
Allir meðferðaraðilar höfðu því svipaða
kunnáttu í HAM. Meðferðaraðilarnir
voru geðlæknir, sálfræðingur, sálfræði­
menntaður félagsráðgjafi, iðjuþjálfi og
hjúkrunarfræðingar. Meðferðin tók sex
vikur eða tólf skipti samtals. Notaðir voru
þunglyndis­, kvíða­ og vonleysiskvarðar
Becks, ásamt kvarða sem metur
ósjálfráðar neikvæðar hugsanir, í upphafi
og við lok meðferðar.
Niðurstöður rannsóknarinnar sýndu
tilhneigingu til betri árangurs hjá þeim
sjúklingum sem hjúkrunarfræðingarnir
meðhöndluðu á þunglyndiskvarða
Becks, kvíðakvarða Becks og kvarða
sem mat ósjálfráðar neikvæðar hugsanir,
en sá munur var ekki marktækur. Hjá
öðrum fagaðilum var tilhneiging til betri
árangurs á vonleysiskvarða Becks, en sá
munur var heldur ekki marktækur (Sylvía
Ingibergsdóttir, 2007).