Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.04.2011, Blaðsíða 19

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 2. tbl. 87. árg. 2011 15
Haustið 2009 fór á vegum
Reykjavíkurdeildar Rauða kross Íslands
af stað sjálfboðaliðaverkefni sem
hefur þann tilgang að ná til jaðarhópa
samfélagsins, til dæmis útigangsfólks,
heimilislausra og fíkla, og bjóða þeim, án
fordóma eða kvaða, almenna heilsuvernd
og þjónustu sem miðar að því að draga úr
skaðsemi vímuefnaneyslu. Hjólhýsi í eigu
Reykjavíkurdeildarinnar hefur verið notað
við verkefnið og staðir valdir með tilliti til
annarrar þjónustu sem stendur þessum
jaðarhópum til boða. Starfsemin byggist
á hugmyndinni um að draga úr skaðanum
og eru það að langstærstum hluta
hjúkrunarfræðingar í sjálfboðastarfi sem
standa vaktirnar. Á þessu fyrsta starfsári
hafa hjúkrunarfræðingarnir meðal annars
sinnt umbúnaði sára, umbúðaskiptum,
blóðþrýstingsmælingum og almennri
heilsufarsráðgjöf, þar með talið fræðslu
um HIV­ og lifrarbólgusmitleiðir. Þá geta
fíklar, sem nota sprautubúnað, komið
með notaðar nálar og sprautur og fengið
hreinar nálar og sprautur í staðinn. Einnig
eru afhentar endurgjaldslaust nálafötur
og smærri nálabox til að geyma notuð
sprautuáhöld í þar til því er fargað. Svo er
tekið við nálafötum og boxum til förgunar.
Fyrstu 12 mánuði verkefnisins voru
skráðar samtals 144 komur í hjólhýsið,
65 einstaklingar í allt. Þar af voru 90
heimsóknir vegna nálaskiptiþjónustu sem
er veigamikill þáttur í þjónustunni og
endurkomum í hjólhýsið.
Hér verður svo fjallað nánar um
áhættuhegðun og afleiðingar sprautu­
notkunar sem og viðmið skaðaminnkunar
og nálaskiptiþjónstu.
Smithætta tengd sprautubúnaði
Óábyrg hegðun fíkla, sem sprauta
vímuefnum í æð til að svala fíkn sinni,
getur hæglega verið þeim lífshættuleg.
Fólk, sem samnýtir sprautubúnað,
setur sig sjálft og aðra í hættu á að
smitast af HIV eða lifrarbólgu B og C
(Golub o.fl., 2007). Óhreinar sprautur
og nálar eru aðalskaðvaldurinn en annar
sprautubúnaður, eins og ílátið eða
skeiðin sem efnið er leyst upp í áður en
því er sprautað, getur einnig geymt veirur
sem valda blóðsmitandi sjúkdómum
(Samtök áhugafólks um áfengis­ og
vímuefnavandann [SÁÁ], 2007).
Aðalsmitleið lifrarbólgu C er þegar
vímuefnum er sprautað í æð. Lifrarbólga
C er mjög algeng meðal sprautufíkla eða
40­90% eftir löndum og landsvæðum.
Á árunum 1995­2005 höfðu til dæmis
39% allra sem smituðust af lifrarbólgu C
í Bandaríkjunum einhvern tíma sprautað
vímuefnum í æð. Af þeim tilfellum, sem
greindust árið 2005, höfðu 50% sprautað
sig einhvern tímann á lífsleiðinni (Centers
for Disease Control and Prevention
[CDC], 2007). Næstalgengasta smitleið
HIV, á eftir kynmökum, er sú að sprauta
vímuefnum í æð (CDC, 2005). Fíklar,
sem sprauta vímuefnum í æð, eru um
50% allra nýsmitaðra í Bandaríkjunum
og hafa þeir ýmist smitast við að nota
sýktan sprautubúnað eða stundað óvarið
kynlíf (Strathdee og Vlahov, 2001). Í
Norður­Ameríku og í Vestur­Evrópu er
algengast að lifrarbólga B smitist með
kynlífi en næstalgengasta smitleiðin er
mengaður sprautubúnaður (World Health
Organization [WHO], 2000). Talið er að
allt að 50­70% sprautufíkla smitist af
lifrarbólgu B innan sex ára frá því að
sprautunotkun hefst (Garfein o.fl., 1996).
Bandarísk rannsókn leiddi í ljós að fíklar
sem að sprauta vímuefnum í æð voru
líklegri til að smitast þannig af lifrarbólgu
B­smits en með því að stunda óvarið
kynlíf (Garfein o.fl., 1996).
Smit á HIV og lifrarbólgu B og C á
Íslandi
Á Íslandi greinast 40­60 ný tilfelli af
lifrarbólgu C­smiti á hverju ári. Sprautu­
notkun fíkla er langstærsti áhættu­
þátturinn og hafa 89,6% smitaðra
notað sprautu (Páll Svavar Pálsson
o.fl., 2008). Árið 2007 greindust 95
einstaklingar með lifrarbólgu C og var
það umtalsverð aukning frá fyrri árum
og hefur sú aukning haldið áfram en
105 einstaklingar greindust á síðasta
ári (Landlæknisembættið, 2010). Líkleg
ástæða þessarar aukningar er talin
vera aukin áhættusöm sprautunotkun
(Landlæknisembættið, 2008a).
HIV­smitum hjá íslenskum vímuefna neyt­
endum hefur fjölgað undanfarin ár. Ef litið
er til síðustu 25 ára hafa 38 vímuefna­
neytendur greinst með HIV­smit og þar
af 17 á síðastliðnum 3 árum. Þetta smit
hefur verið rakið beint til sprautunotkunar
einstaklinganna (Landlæknisembættið,
2010).
Helga Sif Friðjónsdóttir, Selma Sigrún Gunnarsdóttir og Rósa Friðriksdóttir að störfum í hjólhýsinu.