Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.04.2011, Blaðsíða 11

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 2. tbl. 87. árg. 2011 7
assessment in advanced dementia). Á
PAINAD­kvarðanum eru fimm þættir
með þremur svarmöguleikum frá 0
til 2. Fleiri stig sýna meiri verki. Svör
hjúkrunarfræðings við spurningunum
segja til um viðbrögð sjúklingsins. Dæmi
um svarmöguleika í svipbrigðum eru:
0=bros, 1=depurð, ótti; 2=gretta (Cheung
og Choi, 2008). Á verkjakvarðanum í
RAI­matstækinu eru notaðar tvær breytur
til að búa til niðurstöðu 0­3. Hann hefur
mikla fylgni við sjónræna verkjakvarðann
VAS (visual analogue scale). Honum
verður lýst nánar hér á eftir.
Mat á verkjum verður að byggjast á lýsingu
sjúklingsins eða á ályktunum fagfólks sem
það dregur af hegðun einstaklingsins.
Beinar spurningar til allra sem þjást af
heilabilun en eru enn færir um að tjá sig
ættu að vera upphafið að verkjamati.
Langvarandi verkir
Verkur hefur verið skilgreindur sem
óþægileg skynjun eða tilfinningaleg
upplifun (Landspítali, 2009). Hann telst
langvarandi ef hann hefur staðið lengur en
tvo mánuði.
Ekki er alltaf hægt að uppræta frumorsök
verkja, til dæmis ef um er að ræða slit,
Skilgreining
Í Sóltúni er notuð skilgreining úr RAI­handbókinni en þar
er verkur skilgreindur sem hvers konar líkamlegur sársauki
eða óþægindi staðsett hvar sem er í líkamanum. Verkur
getur verið staðbundinn eða dreifður. Hann getur verið
langvarandi, skyndilegur, samfelldur eða með hléum. Hann
getur fylgt hreyfingu eða verið til staðar í hvíld. Verkur er
mjög einstaklingsbundinn. Verkur er það sem íbúinn segir
hann vera.
Viðmið
Starfsfólk skal geta af öryggi tekist á við verki og það á að
búa yfir staðgóðri þekkingu.
Mælitæki til að framkvæma verkjamat eru til staðar,
svo sem verkjamatsblað og VAS­kvarði. Gæðakvarðar
samkvæmt RAI­matstækinu eru mældir þrisvar á ári.
Kannað er reglulega í Sögukerfinu hversu algengir verkir eru
og meðferð er endurskoðuð reglulega.
Framkvæmd
• Verkjamat fer fram hjá öllum íbúum sem hafa verki
og það skráð markvisst í hjúkrunarskrá Sögu (rafræn
sjúkraskrá) og RAI­matstæki.
• Verkjameðferð er ákvörðuð í teymi fagfólks, í samráði
við íbúa eða aðstandendur hans. Stærð teymisins er
einstaklingsbundin eftir þörfum íbúa.
• Í lyfjaherbergjum er handbók um verkjameðferð þeirra
sem eru í líknarmeðferð og þurfa sterk verkjalyf.
• Hluti af verkjameðferðinni felst í að fræða íbúa og
aðstandendur um verki og verkjameðferð.

Árangursviðmið
• Íbúar tjái sig um viðunandi árangur verkjameðferðar.
• Íbúar hafi þjáningarlaust yfirbragð.
• Íbúar séu sáttir við þá verkjameðferð sem þeir fá.
Staðall verkjateymis Sóltúns
(Gæðastaðall um verkjameðferð, sjá nánar á www.soltun.is/tjonusta/gaedi.asp.)
gigt eða ólæknandi sjúkdóma. Samkvæmt
RAI­matstækinu árið 2009 voru 48,33%
íbúa á Íslandi sem dvöldu í hjúkrunarrýmum
með verki alla daga (Heilbrigðisráðuneytið,
2011). Langvarandi verkir eru mikilvægt
og stundum vanmetið heilsufarsvandamál
auk þess sem þeir hafa slæm áhrif á
andlega líðan og geta leitt af sér óróleika,
kvíða, svefnleysi, þyngdartap og minni
hreyfigetu (Magnús Jóhannsson, 2005).
Hjá sjúklingum, sem þjást af heilabilun,
geta verkir komið fram sem uppnám. Íbúar
draga sig einnig stundum í hlé eða hreyfa
sig minna.
Ófullnægjandi verkjameðferð er útbreitt
vandamál víða um heim. Ýmislegt
getur komið í veg fyrir að verkir séu
ekki meðhöndlaðir sem skyldi, meðal
annars hár aldur sjúklinganna og
samskiptaörðugleikar við þá.
Mikilvægt er því að greina, meta og skrá
einkenni og nota viðeigandi matstæki.
Einnig er mikilvægt að sjá fyrir versnun
einkenna og breyta meðferð í samræmi
við það. Auk þess þarf reglulega að
meta árangurinn af meðferðinni. Meðferð
einkenna byggist á þátttöku margra
faghópa. Meðferð líkamlegra einkenna
er mikilvæg en jafnframt þarf að sinna
andlegri vanlíðan (Landspítali, 2009).
RAI-matstækið
RAI­matstækið (Resident Assessment
Instrument, á íslensku nefnt Raunverulegur
aðbúnaður íbúa) er viðamikið mats­
og greiningartæki sem gefur tölulegar
niðurstöður bæði um hjúkrunarþörf og
um gæði þjónustunnar. Eins og kunnugt
er er RAI­mat gert á öllum íbúum
hjúkrunarheimila á landinu. Gæðavísar og
­kvarðar (skalar) hafa verið búnir til fyrir RAI­
matstækið. Gæðakvarðar eru skilgreindir í
matstækinu, til dæmis vitrænn kvarði,
verkjakvarði, lífskvarði, þunglyndiskvarði
og virknikvarði. Gæðavísar eru tölulegar
upplýsingar, gjarnan í formi hlutfalls, sem
gefa vísbendingar um gæði eða gagnsemi
skilgreindra verkferla. Gæðakvarðar og
­vísar gefa starfsfólki og stjórnendum
vísbendingar um það sem vel er gert
og það sem betur má fara. (Anna Birna
Jensdóttir o.fl., 1998; Zimmerman o.fl.,
1995).
Allar RAI­matsgerðir fyrir íbúa á
hjúkrunarheimilinu Sóltúni árin 2006 til
2010 voru skoðaðar sérstaklega með
tilliti til einkenna um verki. Alls voru
matsgerðirnar 1546 (Heilbrigðis ráðu­
neytið, 2011). Fleiri en ein RAI­matsgerð
var um sama einstakling ef hann bjó
á heimilinu öll árin. Verkjakvarði var