Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.04.2011, Blaðsíða 59

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 2. tbl. 87. árg. 2011 55
Ritrýnd fræðigrein
RESEARCH PAPER
við ýmsar rannsóknir sem gerðar hafa verið (Lindgren o.fl.,
2004; Wann­Hansson o.fl., 2008). Þegar borin voru saman kyn
sjúklinga og algengi þrýstingssára kemur á óvart að rúmlega
helmingi fleiri karlar en konur greindust með þrýstingssár
auk þess sem sárin voru alvarlegri hjá körlunum. Aðeins fáar
rannsóknaniðurstöður benda til hins sama en kynjamunur er
ekki svo mikill (Baumgarten o.fl., 2006; Stausberg o.fl., 2005).
Hins vegar sýndu fleiri rannsóknaniðurstöður að þrýstingssár
eru algengari hjá konum (Barrois o.fl., 2008; Lindgren o.fl.,
2004). Í öðrum rannsóknum var kynjamunur ekki marktækur
(Gunningberg o.fl., 2000; Gunningberg, 2006).
Algengasta staðsetning þrýstingssára var á spjaldhrygg og
hælum líkt og í mörgum öðrum rannsóknum (Gunningberg,
2006; Vanderwee o.fl., 2006). Í stöku rannsóknum voru hælsár
þó fleiri en sár á spjaldhrygg (Barrois o.fl., 2008). Fimmtungur
þrýstingssára var fyrir ofan mitti og um 80% neðan mittis en
það er svipað og í rannsókn Thoroddsen (1999). Athygli vekur
einnig hve mörg sár fundust á olnbogum (n=8). Rannsókn
Bermark o.fl. (2003) sýndi einnig að þrýstingssár voru algeng
á olnbogum (n=16) og full ástæða er til að ítreka við starfsfólk
deilda mikilvægi þess að hlífa olnbogum, sérstaklega ef
sjúklingar þurfa stöðugt að lyfta sér eða hagræða í rúmi.
Meðaltal áhættustiga á Bradenkvarða, 19,1 stig, er sam­
bærilegt við rannsókn Bours o.fl. (2002). Marktækur munur í
áhættuþáttunum virkni, hreyfigetu og núningi eða togi meðal
sjúklinga með og án sára er sambærilegar við niðurstöður Wann­
Hanson o.fl. (2008). Í þessari rannsókn var ekki marktækur
munur á aldri sjúklinga og áhættu og ekki var heldur marktækur
munur á kyni sjúklinga með tilliti til áhættu en þetta er ekki í
samræmi við hve algeng þrýstingssár reyndust meðal karla.
Ósamræmi í áhættumati og myndun þrýstingssára, sem fram
kom í rannsókninni, þar sem ellefu sjúklingar töldust ekki í
hættu en greindust með þrýstingssár, er ekki einsdæmi í
rannsóknum. Rannsóknaniðurstöður Lahmann o.fl. (2006) sýndu
að 14,6% sjúklinga, sem ekki voru flokkaðir í hættu samkvæmt
Bradenkvarða, greindust með þrýstingssár. Níu af þessum ellefu
sjúklingum voru yfir sjötugu og sjúklingar með 19 stig virtust vera
í heldur meiri hættu á að fá þrýstingssár. Einkum á það við um
sjúklinga sem voru rúmfastir eða bundnir hjólastól eða höfðu aðra
áhættuþætti, svo sem undirliggjandi sjúkdóma sem rannsóknin
tók ekki til. Á það skal bent, að í október 2009 komu út
klínískar leiðbeiningar frá sameiginlegum vinnuhópi bandarísku og
evrópsku ráðgjafarsamtakanna um þrýstingssár (EPUAP/NPUAP,
2009) þar sem meiri áhersla er lögð á hættu sem fylgir vissum
sjúkdómum, til dæmis hjarta­ og æðasjúkdómum. Einnig ber að
nefna að ein af ástæðum ósamræmis milli áhættu og algengis
þrýstingssára að mati Lahmann o.fl. (2006) var að sjúklingar,
sem fengu þrýstingssár í bráðaveikindum, voru á batavegi og
hlutu fleiri stig á Bradenkvarða en þeir fengu meðan þeir voru
veikastir og sárin mynduðust. Í þessu samhengi má benda á að
sumir greiðendur heilbrigðisþjónustu erlendis eru farnir að beita
aðhaldi og neita að greiða fyrir lengingu legutíma sem orsakast
af þrýstingssárum sem mynduðust í sjúkrahúsdvölinni. Annars
staðar er þess krafist að starfsfólk sjúkrahúsa upplýsi um öll 3.
og 4. stigs þrýstingssár sem upp koma eftir innlögn (Ayello og
Lyder, 2007). Þegar litið er til áhættu sjúklinga í okkar rannsókn er
erfitt að fullyrða að hún hafi verið nákvæmlega rétt metin þar sem
starfsfólk hafði ekki áður notað Bradenkvarðann, en einnig má líta
jákvætt á að margir sjúklingar í hættu voru án sára, trúlega vegna
góðrar umönnunar og forvarna.
Varðandi tegund undirlags kom fram að þeir 14 sjúklingar, sem
voru í miðlungshættu eða vissri hættu samkvæmt Bradenkvarða,
hefðu átt að liggja á betra undirlagi en svampdýnu, samanber
klínískar leiðbeiningar um áhættumat og forvarnir gegn myndun
þrýstingssára (Landspítali, 2008), auk þess sem einn sjúklingur
í mikill hættu lá á þrýstingsdreifandi dýnu en hefði átt, á
sömu forsendum, að liggja á loftskiptidýnu. Misræmi í tegund
undirlags kom einnig fram í rannsóknum Wann­Hanson o.fl.
(2008). Starfsháttum sjúkrahússins í Bispebjerg í Danmörku
var breytt í kjölfar rannsóknar á algengi þrýstingssára á þann
hátt að áhætta sjúklings er metin strax við komu á deild og
hann settur á undirlag í samræmi við niðurstöður áhættumats.
Árangurinn varð að 3. og 4. stigs þrýstingssárum fækkaði jafnvel
þótt þrýstingssárum fækkaði ekki í heild sinni (Zimmerdahl o.fl.,
2005). Öll klínísk svið Landspítala áttu loftskiptidýnur til að setja
undir sjúklinga sem þörfnuðust þeirra mest. Hins vegar lágu fjórir
sjúklingar, sem ekki töldust í hættu, á loftskiptidýnum og er það
umhugsunarvert. Má velta fyrir sér hvort ekki sé æskilegt að
loftskiptidýnur, sem eru mjög dýrar, eigi frekar að hafa miðlægt
á spítalanum, deildum til útlána, þegar sjúklingar í mikilli hættu
koma til meðferðar á deild eða þegar ástand sjúklinga versnar.
Annar möguleiki væri að gera skammtímaleigusamninga við
umboðsaðila þar sem loftskiptidýnur eru vandmeðfarnar og
þarfnast viðhalds og eftirlits.
Of fá snúningsskemu fundust miðað við áhættuhópinn. Þetta er
engin nýlunda því fleiri rannsóknir benda til slakra vinnubragða
við að snúa eða hagræða sjúklingum (Gunningberg, 2006;
Wann­Hansson o.fl., 2008). Einnig hefur verið bent á að
loftskiptidýna dugir ekki ein og sér til varna, sjúklingum þurfi
einnig að snúa og hagræða og fylgjast mjög vel með húð við
hvern snúning (Gunningberg, 2006; Landspítali, 2008). Notkun
hagræðingarskema við hjólastóla var of lítil og ómarkviss, en
setsár af völdum þrýstings við setu í hjólastól, það er sár yfir
setbeini, fundust hjá níu sjúklingum í rannsókninni. Þar sem
eingöngu var rannsakað algengi þrýstingssára en ekki nýgengi
er ekki hægt að gera greinarmun á þeim sárum sem sjúklingar
voru með við komu á deild og voru jafnvel lagðir inn til meðferðar
þeirra vegna eða sára sem komu upp í sjúkrahúslegunni.
Helsti veikleiki þessarar rannsóknar var mikið brottfall, 33,2%.
Brottfallið var mest í yngsta aldurshópnum, 18­39 ára, eða
54,5% en einungis 11 sjúklingar voru í þessum aldurshópi
rannsóknardaginn. Líklegt má telja að sjúklingar í þessum
aldurshópi hafi verið hvað best á sig komnir líkamlega þrátt fyrir
sjúkrahúslegu. Á hitt ber jafnframt að líta að þessi aldurshópur
var með alvarlegustu þrýstingssárin. Ástæðan fyrir miklu
brottfalli getur verið of þunglamalegt ferli við öflun upplýsts
samþykkis svo og ófullnægjandi kynning á rannsókninni í þeim
tilgangi að vekja áhuga starfsfólks á henni.