Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.04.2011, Blaðsíða 58

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 2. tbl. 87. árg. 201154
var marktækur munur (p<0,01) á sjúklingum með sár miðað við
sjúklinga án sára hvað varðar alla áhættuþætti Bradenkvarðans
að undanskildum raka og þvag­ og/eða hægðaleka. Í virkni og
hreyfigetu féll miðgildi úr 4 hjá sjúklingum án sára niður í 2 hjá
sjúklingum með sár og í núningi og togi úr 3 hjá sjúklingum án
sára í 2 hjá sjúklingum með sár, sjá töflu 4.
Áhætta og alvarleiki þrýstingssára
Þegar könnuð var áhætta sjúklinga og alvarleiki sára kom
fram að af þeim fjórum sjúklingum, sem voru með 4. stigs sár,
töldust þrír í miðlungshættu og einn í mjög mikilli hættu. 1.,
2. og 3. stigs þrýstingssár dreifðust á alla áhættuhópana. Af
ellefu sjúklingum, sem ekki töldust í hættu, voru átta með 1.
og 2. stigs sár, og þrír með 3. stigs sár. Áhættumat vantaði hjá
tveimur sjúklingum með 1. stigs sár.
Forvarnir
Þegar borin voru saman áhættustig sjúklinga og tegund rúmdýna
sem þeir lágu á kom fram að einn sjúklingur í mjög mikilli hættu (<
9 stig) lá á þrýstingsdreifandi dýnu og einn á loftskiptidýnu, fimm
sjúklingar í mikilli hættu (10­12 stig) lágu á þrýstingsdreifandi dýnu
og þrír á loftskiptidýnu, fjórtán sjúklingar í vissri eða miðlungshættu
(13­18 stig) lágu á svampdýnum og fjórir sjúklingar utan hættu
(Braden ≥ 19 stig) lágu á loftskiptidýnu. Við rúm sjúklinga fundust
fimm snúnings­ og hagræðingarskemu. Þessir sjúklingar voru allir
í hættu á myndun þrýstingssára, einn í mjög mikilli hættu, einn í
mikilli hættu, tveir í miðlungshættu og einn í vissri hættu. Einum
sjúklingi var hagrætt í hjólastól, var hann talinn í vissri hættu.
UMRÆÐA
Þrýstingssár eru nokkuð algeng á Landspítala, 21,5%, en
sambærileg við ýmsar rannsóknaniðurstöður undanfarinna ára
í Evrópu (Gunningberg, 2006; Lindgren o.fl., 2004; Vanderwee
o.fl., 2006). Í Bispebjerg í Danmörku fengu 24% legusjúklinga
þrýstingssár árið 2005 (Zimmerdahl o.fl., 2005). Sameiginlegt
er með sjúkrahúsinu í Bispebjerg og Landspítala að vegna
stærðar sinnar og sérhæfingar hefur það til meðferðar sjúklinga
sem sendir eru af öðrum sjúkrahúsum vegna sjúkdóma sem
minni sjúkrahúsin geta ekki sinnt, svo sem sérhæfðar æða­ og
hjartaskurðlækningadeildir, lýtalækningadeild og endurhæfingu
vegna alvarlegra slysa og áfalla.
Hlutfall 1. og 2. stigs sára og 3. og 4. stigs sára er svipað
niðurstöðum Vanderwee o.fl. (2006), þar sem hlutfall 3. og 4. stigs
sára reyndist 31,8%, en er töluvert hærra en fram kom í rannsókn
Thoroddsen (1999) þar sem 17% sjúklinga fengu fullþykktarsár.
Fullþykktarsár voru víða innan við 20% (Gunningberg, 2004;
Zimmerdahl o.fl., 2005) og í stöku rannsóknum fundust engin
slík sár (Gunningberg o.fl., 2000; Lindholm o.fl., 2007). Erfitt er
að átta sig á þessum tölulegu sveiflum og líklegt að ástæður
séu margar, meðal annars ólík samsetning rannsóknarhóps og
hvort sjúklingar voru með þrýstingssár við komu á spítalann eða
komu jafnvel sérstaklega til meðferðar við þeim. Upplýsingar í
rannsóknagreinum um samsetningu sjúklingahópa á stofnunum
eru ekki nægilega nákvæmar til þess að hægt sé að fullyrða að
rannsóknarhóparnir séu sambærilegir.
Yngsti hópurinn var með hlutfallslega flest og alvarlegust sár.
Þessum niðurstöðum ber saman við niðurstöður VanGilder
og félaga (2008) sem sýna að alvarleg þrýstingssár voru
algengust í aldurshópnum 30­40 ára. Í þessari rannsókn var
sjúkdómsgreining ekki höfð til hliðsjónar en sjúklingarnir með
alvarlegustu þrýstingssárin voru með enga eða mjög takmarkaða
hreyfigetu og með takmarkaða skyntilfinningu. Þessir áhættuþættir
eru þekktir meðal annars hjá einstaklingum með mænuskaða. Í
rannsóknaniðurstöðum Ash (2002) meðal 144 mænuskaðaðra
Breta reyndust 32% vera með þrýstingssár við komu á deild en
jókst upp í 56% á legutíma. Ein skýring á þessum mikla fjölda
getur verið að ungt fólk í hættu er ekki ætíð tilbúið að fara eftir
settum reglum um hámarkslengd setu í hjólastól eða að hagræða
sér reglubundið eins og það er hvatt til. Auk þess finna þeir sem
eru með skerta eða enga skyntilfinningu ekki fyrir sársauka þegar
blóðflæði skerðist til vefja með þeim afleiðingum að þrýstingssár
eru algeng í þessum hópi (Consortium for Spinal Cord Medicine,
2000; Marta Kjartansdóttur, 2001).
Athygli vekur hve lítill og ómarktækur munur er á myndun
þrýstingssára eftir aldri og þessum niðurstöðum ber ekki saman
Tafla 4. Áhættustig sjúklinga með og án sára samkvæmt Bradenkvarða og samanburður á áhættuþáttum milli hópa.
Bradenkvarði Sjúklingar með sár
n=47 (21%)
Sjúklingar án sára
n=172 (79%)
Mann-Whitney-
U-próf
md (sf) md (sf) p
Skyntilfinning (n=215) 4 (0,91) 4 (0,64) 0,004
Raki (n=216) 4 (0,90) 4 (0,84) 0,309
Virkni (n=218) 2 (1,06) 4 (0,88) 0,000
Hreyfigeta (n=215) 2 (0,83) 4 (0,83) 0,000
Næring (n=216) 3 (0,84) 3 (0,83) 0,005
Núningur / tog (n=215) 2 (0,79) 3 (0,55) 0,000
Samtals stig á Bradenkvarða (n=209) 16 (3,6) 21 (3,1) 0,000
Þvag­ og/eða hægðaleki (n=207) 4 (1,22) 4 (0,88) 0,162
md=miðgildi; sf=staðalfrávik