Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.04.2011, Blaðsíða 20

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 2. tbl. 87. árg. 201116
Lifrarbólga B er algeng meðal fíkla á Íslandi
(SÁÁ, 2007). Á árinu 2007 greindust 45
einstaklingar með lifrarbólgu B sem er
óvenjumikið miðað við undanfarin ár.
Vitað var með vissu að 8 þeirra höfðu
notað sprautu (Landlæknisembættið,
2008a). Enn meiri aukning varð árið
2008 en þá greindust 38 einstaklingar
með veiruna á fyrstu 6 mánuðum
ársins á móti 19 einstaklingum á sama
tímabili árið 2007. Þessi aukning er talin
benda enn frekar til meiri samnýtingar
sprautubúnaðar (Landlæknisembættið,
2008b).
Áhættuhegðun og skaðaminnkun
Skaðaminnkun (harm reduction) er
viðmið þar sem áhersla er lögð á að
draga úr skaða sem hlýst af tiltekinni
áhættu hegðun tengdri áfengis­ og
vímuefnaneyslu einstaklinga í sam­
félaginu. Almennt séð vísar orðið áhættu­
hegðun til hegðunar einstaklings sem
stofnar heilsu sinni og jafnvel annarra í
hættu. Slík hegðun getur haft lífshættu­
legar afleiðingar í för með sér og valdið
samfélaginu miklum kostnaði (Golub
o.fl., 2007). Áhættuhegðun tengd
sprautunotkun fíkla felst meðal annars í
því að nota sama sprautubúnaðinn oft
(endurnýting) eða að deila honum með
öðrum (samnýting), stunda áhættusamt
kynlíf eða afbrotahegðun. Slík hegðun
getur verið mjög afdrifarík fyrir heilsu
fíkilsins og annarra. Fíklar samnýta
sprautur og annan sprautubúnað en
samkvæmt erlendum rannsóknum
gera á bilinu 30­100% þeirra það og
fer það meðal annars eftir löndum og
landsvæðum (Shapatava o.fl., 2006, og
Stajduhar o.fl., 2004).
Viðmið skaðaminnkunar hafa verið notuð
til að skilgreina stefnur, þjónustu og
inngrip sem miða að því að draga úr
eða lágmarka þann heilsu­, félags­ og
fjárhagsskaða sem einstaklingar, samfélög
og þjóðfélagið í heild verður fyrir vegna
áfengis­ og vímuefnaneyslu. Slík þjónusta
og úrræði eru til dæmis nálaskiptiþjónusta,
sprautuherbergi, viðhaldsmeðferð og
færanleg heilsuvernd. Mikilvægt er að
rugla ekki skaðaminnkun saman við
hugmyndir um lögleiðingu vímuefna
(Erickson o.fl., 2005) en efnistökin ættu að
vera hlutlaus er kemur að þeirri umræðu.
Saga skaðaminnkunar
Í nágrannalöndum okkar er skaða­
minnkun lögð til grundvallar skipulagðri
þjónustu fyrir sprautufíkla þar sem
markmiðið er að draga úr hættu á
blóðsmiti HIV, lifrarbólgu B og C ásamt
öðrum vandamálum sem geta hlotist
af áhættuhegðun út af sprautunotkun
(Erickson o.fl., 2005; O´Hare, 2007;
Marlatt, 1998). Úrræði skaðaminnkunar
eru sveigjanleg og leitast er við að hafa
þau sem fjölbreyttust til að koma til móts
við mannlegan breytileika.
Sögu skaðaminnkunar má skipta í
nokkur skeið. Á tímabilinu fyrir 1980
fólst skaðaminnkun aðallega í metadon­
viðhaldsmeðferð og enn þann dag í dag
er boðið upp á slíka viðhaldsmeðferð í
nágrannalöndum okkar. Árið 1999 hófst slík
meðferð á Vogi­SÁÁ og síðan hefur umfang
meðferðarinnar sífellt vaxið (SÁÁ, 2006).
Samkvæmt viðmiðum skaðaminnkunar er
vímuefnaneysla óhjákvæmileg og að upp
að vissu marki er hún eðlileg í samfélaginu,
það er þó misjafnt eftir löndum og
menningarlegum gildum að hve miklu
leyti. Með skaðaminnkun er því leitast við
að draga úr beinum og áþreifanlegum
skaða sem hlýst af vímuefnaneyslu en
ekki að draga úr vímuefnaneyslunni sjálfri
(Erickson o.fl., 2005). Við skaðaminnkun
nota menn forgangsröðun þar sem
raunhæf og áríðandi markmið eru sett
í forgang og eru fyrstu skrefin í átt að
áhættuminni neyslu eða, ef við á, bindindi
(Marlatt, 1998).
Ljóst er að áhættuhegðun er algeng meðal
íslenskra fíkla og skaðinn sem af henni
hlýst töluverður. Því eru skaðamildandi
aðgerðir nauðsynleg viðbót við núverandi
forvarnir er miða að því að efla lýðheilsu í
íslensku samfélagi.
Í staðinn fyrir hjólhýsið verður framvegis notaður gamall sjúkrabíll en nýbúið er að breyta honum þannig
að hann henti fyrir nálaskiptiþjónustu.