Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.04.2011, Blaðsíða 22

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 2. tbl. 87. árg. 201118
æskilegast að aðgangur væri greiður
allan sólarhringinn. Á svæðum, þar sem
ekki hefur hlotist góður hljómgrunnur
fyrir að vera með nálaskiptiþjónustu allan
sólarhringinn, hefur verið reynt að koma til
móts við gagnrýnendur með því að stytta
afgreiðslutíma nálaskiptistöðva í því skyni
að laða ekki fíkla að viðkomandi svæði
á kvöldin. Rannsóknir sýna hins vegar
að lélegt aðgengi að nálum og stuttur
afgreiðslutími sölustaða leiðir til þess að
fíklar endurnýta og samnýta sprautur og
nálar í auknum mæli (Wood o.fl., 2002).
Því er ljóst að þessar takmarkanir á
afgreiðslutíma vegna kröfu samfélagsins
bitna á gæðum þjónustunnar og þar af
leiðandi notendum hennar en stuttur
afgreiðslutími er einmitt aðalástæða þess
að sprautunotendur eiga erfitt með að fá
nálar (Wood o.fl., 2002).
Í sumum tilfellum hefur því verið gripið
til heilsubílanna utan afgreiðslutíma til
þess að auka aðgengi ef afgreiðslutími
nálaskiptistöðva er takmarkaður. Ein leið
til að veita sólarhringsaðgang að hreinum
sprautum og nálum er að setja upp
sjálfsala (Wood o.fl., 2002). Sjálfsalarnir
virðast draga til sín annars konar hóp
sprautunotenda en apótek og jafnvel
nálaskiptistöðvar og eru því góð viðbót
við þá þjónustu sem fyrir er. Rannsóknir
sýna að notendur sjálfsalanna eru yngri
og síður í tengslum við heilbrigðiskerfið og
ekkert bendir til þess að vera sjálfsalanna
stuðli að því að vímuefnaneytendur færi
neyslu sína yfir í sprautuneyslu (Obadia
o.fl., 1999). Rannsókn Obadia og félaga
sýndi að í flestum tilfellum voru notendur
sjálfsala ósmitaðir og óalgengt að þeir
samnýttu sprautubúnað. Taka skal fram
að mikilvægt er að ná til þeirra sem yngri
eru og hafa sprautað sig í stuttan tíma
því vitað er að sprautunotendur tileinka
sér hegðun sem ákvarðast að miklu leyti
í upphafi sprautuferilsins (Frajzyngier o.fl.,
2007).
Gagnrýni og árangur
nálaskiptistöðva
Gagnrýnendur nálaskiptiþjónustu telja
að hún hafi neikvæð áhrif á þau svæði
eða hverfi þar sem stöðin er staðsett.
Meðal annars hefur fólk velt upp þeirri
spurningu hvort ofbeldisverkum fjölgi á
svæðum sem slík þjónusta er starfrækt.
verið opnaðar og eftir að aðrar aðgerðir
hófust í anda skaðaminnkunar. Árið 2005
hafði nýjum tilfellum í Bandaríkjunum
fækkað um 92% frá árinu 1992. Það er
aðallega rakið til færri tilfella meðal fíkla
og í minni áhættuhegðun í þeirra hópi,
eins og samnýtingu sprautunála (CDC,
2007).
Næsta skref í skaðaminnkun á
Íslandi
Sjálfboðaliðaverkefnið, sem sagt er frá í
upphafi, er að hefja nú sitt annað starfsár
og mun frekari þróun byggjast á fenginni
reynslu sem og fyrirmyndum í öðrum
löndum. Staðsetning hjólhýsisins hefur
breyst á fyrsta starfsárinu í samræmi
við aðsókn á hverjum stað. Það er ljóst
að staðsetningin hefur mikið að segja
varðandi komur. Þar virðist ráðandi þáttur
vera að notendur þjónustunnar eigi erindi
á staðinn eða að hann sé í leið þeirra.
Eins má hjólhýsið ekki vera við fjölfarna
götu. Til þess að ná betur til notenda
þjónustunnar er því mjög mikilvægt að
hafa til umráða farartæki sem hægt er
að aka með góðu móti um allar götur
borgarinnar sem og miðbæinn og leggja í
venjuleg bílastæði. Því miður hefur stærð
hjólhýsisins takmarkað mjög aðgengi að
slíkum stöðum en nýlega hefur verið
keyptur notaður sjúkrabíll sem um þessar
mundir er verið að innrétta og laga að
þörfum verkefnisins. Mun bíllinn koma að
góðum notum við að efla starfsemina en
stefnt er að því að vöktum verði fjölgað
svo hægt verði að nálgast skjólstæðinga
verkefnisins betur.
Hjúkrunarfræðingum, sem hafa áhuga á
að gerast sjálfboðaliðar í hjólhýsinu, er
bent á að hafa samband við Þór Gíslason
verkefnisstjóra á netfanginu thorgisla@
redcross.is.
Heimildir
Centers for Disease Control and Prevention
(2005). HIV/AIDS surveillance report,
2005. Sótt 7. febrúar 2008 á http://
www.cdc.gov/hiv/topics/surveil­
lance/resources/reports/2005report/
pdf/2005SurveillanceReport.pdf.
Centers for Disease Control and Prevention
(2007). Surveillance for acute viral hepatitis
United States, 2005. Sótt 7. febrúar 2008 á
http://www.cdc.gov/ncidod/diseases/hepatitis/
resource/PDFs/SS5603%20eBook.pdf.
Rannsóknir hafa hins vegar sýnt að
handtökum og ofbeldisverkum fjölgar
ekki þar sem nálaskiptiþjónusta er veitt
(Marx o.fl., 2000).
Gagnrýnendur skaðaminnkunar og
nálaskiptiþjónustu telja jafnframt að
nálaskiptistöðvar fjölgi sprautunotendum.
Fisher o.fl. (2003) sýndu hins vegar
að engin tengsl voru á milli fjölgunar
vímuefnaneytenda sem sprauta sig og
aðgengilegrar nálaskiptiþjónustu.
Einnig hafa gagnrýnendur áhyggjur af því
að nálaskiptiþjónusta geti haft slæm áhrif
á unglinga og ýti undir jákvætt viðhorf
þeirra til ólöglegrar vímuefnaneyslu.
Rannsókn Marx o.fl. (2001) sýndi þvert á
móti að sú var ekki raunin hjá meirihluta
unglinganna og bentu niðurstöðurnar til
þess að tæplega helmingur unglinganna
teldi sýnileika sprautunotenda fæla
áhorfendur frá vímuefnaneyslu.
Rannsóknir hafa gjarnan beinst að
árangri nálaskiptiþjónustunnar og
benda þær flestar til að slík þjónusta
geri gagn (MacDonald o.fl., 2003).
Rannsókn, sem gerð var í 99 borgum
víðs vegar um heiminn, sýndi að 18,6%
færri einstaklingar höfðu smitast af HIV
á ári í borgum sem höfðu tekið upp
nálaskiptiþjónustu en þeim hafði fjölgað
um 8,1% í þeim borgum sem ekki höfðu
sett á stofn slíka þjónustu (MacDonald
o.fl., 2003). Rannsókn í Hvíta­Rússlandi
sýndi einnig að færri smituðust af HIV
og áætlaði að með nálaskiptiþjónustu
hefði tekist að koma í veg fyrir 414 slíkar
sýkingar.
Í Merseyside, þar sem nálaskiptistöðvar
voru opnaðar áður en HIV­smit náði að
breiðast út á meðal sprautunotenda, tókst
að koma í veg fyrir faraldur. Til viðbótar
urðu fíklarnir einnig heilsuhraustari og
uppfræddari fyrir tilstilli nálaskiptistöðva.
Góður árangur í Merseyside er meðal
annars rakinn til þess að margs konar
úrræðum var beitt, eins og nálaskiptum,
ráðgjöf og samvinnu ýmissa heilbrigðis­
og félagsstofnana, ásamt samvinnu við
lögreglu (O´Hare, 2007).
Rannsóknir hafa leitt í ljós fækkun á nýjum
tilfellum lifrarbólgu C í Bandaríkjunum
í kjölfar þess að nálaskiptistöðvar hafa