Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.06.2010, Blaðsíða 12

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 3. tbl. 86. árg. 20108
líkum lyfjaheitum (Song o.fl., 2008). Aðrar
algengar tegundir mistaka voru þegar lyf
voru ekki gefin, eða í 11­17% tilfella, og lyf
gefin á röngum tíma, eða í 12­18% tilfella.
Í töflu 1 má sjá yfirlit yfir rannsóknir þar
sem greindar voru tegundir lyfjamistaka
hjá hjúkrunarfræðingum á sjúkrahúsum.
Ólíkar rannsóknaniðurstöður fást þegar
gagna er aflað með ólíkum hætti.
Algengasta tegund lyfjamistaka í rann­
sóknum með beinum athugunum var að
lyf væru gefin á röngum tíma eða 33­43%
tilfella. Rangur tími er þegar lyf er gefið
einni klukkustund eða meira fyrir eða
eftir settan lyfjatíma. Talið er að í 70%
tilfella hafi hjúkrunarfræðingar gleymt að
gefa lyf vegna óhefðbundins gjafatíma.
Einnig var algengt að hjúkrunarfræðingar
gáfu sjúklingum ekki lyf sem þeir annars
áttu að fá, eða í 22­30% tilfella, eða gáfu
sjúklingum rangan lyfjaskammt, eða í
17­24% tilfella. Röng gjafaleið, rangur
sjúklingur og lyf gefið þrátt fyrir þekkt
ofnæmi voru einnig dæmi um lyfjamistök
en voru sjaldgæfari.
Tegundir lyfjamistaka þar sem lyf
eru gefin í æð
Rannsóknir, þar sem kannaðar eru
lyfjagjafir í æð, skipta lyfjaumsýsluferlinu
í tvennt, annars vegar lyfjatiltekt og hins
vegar lyfjagjöf. Rannsóknum ber saman
um að meiri hluti þessara lyfjamistaka
verði við lyfjagjöfina sjálfa. Eins og sjá má
í töflu 2 sýna rannsóknir að algengustu
tegundir lyfjamistaka, þar sem lyf eru
gefin í æð, voru of hröð bólusgjöf, rangur
innrennslishraði, rangur skammtur eða
lyf ekki gefið.
Í rannsóknum, þar sem fylgst var með
hjúkrunarfræðingum á vettvangi, kom
fram að algengustu lyfjamistökin tengjast
röngum innrennslishraða og bólusgjöf.
Bein athugun á vettvangi, sem gerð var
á þremur sjúkrahúsum, einu í Bretlandi
og tveimur í Þýskalandi, leiddi í ljós að
88% lyfjanna voru gefin of hratt miðað við
ráðlagðan innrennslishraða. Að meðaltali
voru lyfin gefin 3­5 sinnum hraðar en
leiðbeiningar gáfu til kynna (Wirtz o.fl.,
2003). Til að koma megi í veg fyrir stóran
hluta þessara mistaka er mælt með
notkun vökvadæla þegar gefa þarf lyf í
æð. Einnig er talið mikilvægt að fræða
hjúkrunarfræðinga um áhrif og afleiðingar
þess að gefa lyf og vökva of hratt eða
of hægt.
Þegar tilkynningar um lyfjamistök voru
skoðaðar kom í ljós að algengustu
lyfjamistök hjúkrunarfræðinga við
lyfjagjafir í æð voru þegar lyfjagjöf var
sleppt (Han o.fl., 2005; Hicks og Becker,
2006; Wirtz o.fl., 2003). Ástæður þessa
gátu verið að hjúkrunarfræðingar vissu
ekki að gefin hefðu verið fyrirmæli um
nýtt lyf og að hjúkrunarfræðingar gáfu
sjúklingum ekki verkjalyf ef þeir voru
verkjalausir þrátt fyrir að skrifleg fyrirmæli
væru fyrir hendi (Han o.fl., 2005; Wirtz
o.fl., 2003).
Rangur skammtur er talinn algengasta
ástæða lyfjamistaka við lyfjatiltekt. Í
rannsókn Wirtz o.fl. (2003) kom fram
að rangur skammtur var tekinn til í eitt
skipti af hverjum tíu. Helstu ástæður
fyrir röngum skammti voru erfiðleikar við
lyfjaútreikninga og að lyfin væru ekki leyst
nægilega vel upp og varð hluti þeirra eftir
í lyfjaglasinu (Fahimi o.fl., 2008; Taxis og
Barber, 2003, 2004; Wirtz o.fl., 2003).
Orsakir lyfjamistaka
Lyfjamistök eru talin orsakast af mis­
munandi þáttum sem margir ólíkir aðilar
eiga þátt í. Fræðimenn virðast sam­
mála um að rekja megi stóran hluta
lyfjamistaka til flókins heilbrigðiskerfis
frekar en til einstaklinganna (Beyea o.fl.,
2003; Tang o.fl., 2007). Rannsóknir sýna
hins vegar að þegar mistök verða telja
hjúkrunarfræðingar sig í langflestum
tilfellum ábyrga fyrir þeim (Tang o.fl.,
2007).
Mismunandi orsakir geta verið fyrir
lyfja mistökum og eru þær algengustu
sýndar á mynd 2 (Pham o.fl., 2008;
Tang o.fl., 2007; Ulanimo o.fl., 2007).
Rann sóknir hafa leitt í ljós að rekja megi
Tafla 1. Yfirlit yfir rannsóknir þar sem greindar voru tegundir lyfjamistaka hjá hjúkrunar­
fræðingum á sjúkrahúsum.
Tegund Úrtak Gagnaöflun Heimild
Rangur skammtur – 31%
Rangt lyf – 21%
Lyf ekki gefið – 17%
123 tilkynningar á
3,5 ára tímabili
Tilkynningar Haw o.fl.
(2005)
Rangur skammtur – 36,5%
Rangt lyf – 16,7%
Röng tíðni gjafar – 7,7%
1278 tilkynningar á
3 ára tímabili
Tilkynningar Song o.fl.
(2008)
Rangur skammtur – 33,2%
Rangt lyf – 31,3%
Rangur tími – 12,4%
85
hjúkrunarfræðingar
Spurningalisti Sheu o.fl.
(2008)
Rangur skammtur – 36,1%
Rangt lyf – 26,4%
Rangur tími – 18,1%
72
hjúkrunarfræðingar
Spurningalisti Tang o.fl.
(2007)
Rangur tími – 33%
Rangur skammtur – 24%
Rangt lyf – 17,2%
393
hjúkrunarfræðingar
Rauntímaskráning
þátttakenda
Balas o.fl.
(2004)
Rangur tími – 37,8%
Lyf ekki gefið – 22%
Rangur skammtur – 20,5%
134
hjúkrunarfræðingar
Rauntímaskráning
þátttakenda
Balas o.fl.
(2006)
Rangur tími – 43%
Lyf ekki gefið – 30%
Rangur skammtur – 17%
3216 lyfjaskammtar Bein athugun Barker o.fl.
(2002)
Rangur tími – 39,7%
Röng gjafatækni – 27,5%
Rangur skammtur – 18,3%
84 lyfjaskammtar Bein athugun van den
Bemt o.fl.
(2002)*
*Umreiknað af höfundum