Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.06.2010, Qupperneq 18

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 3. tbl. 86. árg. 201014
Guðbjörg Pálsdóttir, gpsara@landspitali.is
LYKILLINN AÐ ÁRANGURSRÍKRI
MEÐFERÐ FÓTASÁRA
„Hvað er best að setja á fótasár?“ Þetta er spurning sem algengt er að menn velti
fyrir sér í glímunni við langvinn fótasár. Vissulega þarf að vanda vel til umbúða á
fótasár. Það er hins vegar breytilegt hvað hentar best hverju sinni og margt fleira
en umbúðir sem ber að hafa í huga við meðferð sjúklinga með fótasár.
Fótasár er sjúkdómsástand sem fyrst og
fremst hrjáir aldraða einstaklinga en þó
eru fótasár líka þekkt meðal yngra fólks.
Fótasár hafa umtalsverð áhrif á daglegt líf
einstaklinga og þau eru langvinnt ástand
sem varir mánuðum og jafnvel árum
saman. Batinn er hægur og sárin koma
aftur og aftur.
Í meðferð fótasára er mikilvægt að greina
undirliggjandi orsök og meðhöndla hana.
Orsakir fótasára eru oftast tengdar
veikleikum eða sjúkdómum í æðakerfi
fótleggja en aðrir sjúkdómar eða kvillar
geta líka verið orsakavaldur. Þar að auki
eru margir þættir sem hafa áhrif á það
hvernig og hvort sárin gróa.
Í þessari grein er leitast við að draga fram
helstu þætti varðandi greiningu, mat og
meðferð langvinnra fótasára og kynna
nýlegar leiðbeiningar frá Sáramiðstöð
Landspítala sem ætlaðar eru sem
leiðarlykill við meðferð sjúklinga með
langvinn fótasár (sjá töflur 1–3).
Hvað eru fótasár?
Til fótasára teljast sár á fótum og
fótleggjum. Flest fótasár má rekja til
veikleika eða sjúkdóma í æðakerfi
ganglima. Þó ber að hafa í huga að
orsakir geta verið af öðrum toga.
Bláæðasár eru tengd veikleikum í
bláæðum ganglima og eru langalgengust
fótasára eða 40–80% af öllum fótasárum.
Á Íslandi eru bláæðasár talin ríflega
þriðjungur allra fótasára (Guðbjörg Páls­
dóttir, 2010). Bláæðar ganglima flytja
blóð frá fótum upp að hjarta og lungum.
Vöðvasamdráttur í ganglimum pumpar
blóðinu upp í móti en bláæðalokurnar
hindra bakflæði blóðsins. Ef lokurnar
virka ekki nægilega vel sígur blóð til
baka vegna þyngdaraflsins. Við það
eykst þrýstingur í bláæðum ganglima
þar til æðaveggir gefa eftir og bjúgur
myndast. Þetta ástand getur á endanum
leitt til þess að húðin brestur og sár
myndast. Bjúgsöfnun er einkennandi
fyrir bláæðasár og getur verið til staðar
jafnvel á grönnum fótleggjum. Einnig
sjást oft breytingar í húð, svo sem
brúnleitir flekkir, exem, æðaslit og litlar
hvítar skellur. Sárin sjálf eru oftast
grunn, óregluleg í laginu og vessandi.
Sárin eru staðsett uppi á leggnum milli
ökkla og hnés (sjá mynd). Fótapúlsar
eru þreifanlegir nema ef bjúgur er
mikill. Í hugum margra tengjast verkir
í fótasárum eingöngu slagæðasárum.
Rannsóknir sýna hins vegar að 65%
einstaklinga með bláæðasár eru með
verki tengda sárunum (Hofman, 1997).
Guðbjörg Pálsdóttir er
hjúkrunarfræðingur, MS, á
sáramiðstöð Landspítala.
Bláæðasár. Allar myndir eru birtar með leyfi
sjúklinga, myndirnar tók Guðbjörg Pálsdóttir.