Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.06.2010, Blaðsíða 40

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 3. tbl. 86. árg. 201036
Kolbrún Albertsdóttir og Helga Jónsdóttir, kolbrun@simnet.is
Beinþynning
Þekking er grundvöllur forvarna og meðferðar
Þekking á beinþynningu er grundvöllur þess að veita upplýsingar um forvarnir
og meðferð sem getur minnkað brotaáhættuna um helming. Hjúkrunarfræðingar
gegna mikilvægu hlutverki við að greina einstaklinga í áhættuhópum og hvetja til
forvarna. Rannsóknir hafa þó sýnt að þekking heilbrigðisstarfsfólks á beinþynningu
er ónóg, þar með talin þekking hjúkrunarfræðinga. Tilgangur þessarar greinar er
að fræða hjúkrunarfræðinga um beinþynningu svo þeir verði færari um að miðla
þekkingu um beinþynningu til hjúkrunarnema og annarra heilbrigðisstarfsmanna,
almennings og skjólstæðinga sinna.
Beinþynning eða osteoporosis einkennist
af tapi á beinvef en hugtakið er runnið frá
gríska orðinu osteon, sem þýðir bein, og
poros sem þýðir smáhola. Beinþynning
er algengur sjúkdómur í beinum, bæði
meðal kvenna og karla. Allt fram á síðustu
ár var sjúkdómurinn talinn óumflýjanlegur
og hluti af eðlilegri öldrun sem ekkert væri
unnt að gera við (Gunnar Sigurðsson,
2001). Rannsóknum á beinþynningu
hefur hins vegar fleygt fram á síðustu
árum og vísindamenn hafa aukið mjög
þekkingu um beinþynningu. Nú er unnt
að greina sjúkdóminn með svokölluðum
beinþéttnimælum og þannig er auðveldara
að finna þá sem eru í áhættuhóp og
veita tímabæra ráðgjöf um forvarnir og
lyfjameðferð. Miklar framfarir hafa verið í
lyfjameðferð við beinþynningu.
Beinbrot vegna beinþynningar orsakast
oft af minniháttar áverka sem nægir ekki til
að brjóta heilbrigt bein. Beinþynningarbrot
hafa bæði líkamleg, félagsleg og andleg
áhrif á einstaklinginn og margir ná aldrei
aftur fullum bata (Kolbrún Albertsdóttir,
2007). Fræðimenn hafa því í æ ríkari
mæli beint sjónum sínum að skaðsemi
beinþynningar á fleira en beinvefinn því
beinþynning er stórt heilbrigðisvandamál
vegna algengis, lífsgæðaskerðingar,
samfélagskostnaðar og aukinnar dánar­
tíðni í kjölfar stærri beinbrota.
Í þessari grein er fjallað um algengi, skil­
greiningu, meinafræði, sjúkdóms greiningu
og áhættuþætti beinþynningar. Greint er
frá algengustu beinþynningarbrotum og
samfallsbrot í hrygg fá sérstaka umfjöllun.
Þá er gerður samanburður á beinþynningu
kvenna og karla og rætt um mikilvægi
forvarna og meðferðar.
Algengi beinþynningar
Með hækkandi aldri eykst algengi
beinþynningar og afleiðingum hennar,
beinbrotunum, fjölgar. Alþjóðlegu
bein verndar samtökin International
Osteoporosis Foundation (IOF) áætla að
þriðja hver kona og áttundi hver karl
brotni af völdum beinþynningar einhvern
tíma á ævinni. Íslensk rannsókn sýndi að
önnur hver fimmtug kona og þriðji hver
fimmtugur karl geti búist við beinbroti
síðar á lífsleiðinni hér á landi (Jón Torfi
Halldórsson o.fl., 2003). Líkur á að fá
beinþynningu eru taldar svipaðar og líkur
á kransæðasjúkdómum (WHO, 2003).
Á Íslandi er talið að árlega megi rekja
1200­1400 beinbrot til beinþynningar.
Kostnaður þjóðfélagsins af sjúkdómnum
er mjög mikill. Í könnun Beinverndar árið
2000 voru að meðaltali ellefu sjúkrarúm
upptekin vegna beinþynningarbrota alla
Kolbrún Albertsdóttir er
hjúkrunarfræðingur, MS, á
svæfingadeild Landspítala við
Hringbraut.
Helga Jónsdóttir er prófessor
við hjúkrunarfræðideild Háskóla
Íslands og forstöðumaður
fræðasviðs hjúkrunar langveikra
fullorðinna.