Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.06.2013, Blaðsíða 14

Tímarit hjúkrunarfræðinga – 3. tbl. 89. árg. 201310
Annað atriði, sem mun hafa áhrif á
kennslu í hjúkrunarfræði á næstu
árum, er að helmingur fastráðinna
kennara deildarinnar og stór hópur
starfandi hjúkrunarfræðinga mun fara á
eftirlaun á næstu 10 árum. Skortur á
hjúkrunarfræðingum til starfa í háskólum
og á klínískum vettvangi er alþjóðlegt
vandamál. Sumar þjóðir hafa þegar
brugðist við honum. Óskandi er að
íslensk heilbrigðisyfirvöld tileinki sér
sambærilegar aðgerðir sem hrint hefur
verið af stað í öðrum löndum til að
stemma stigu við vandanum, einkum í
Bandaríkjum Norður­Ameríku (Committee
on the Robert Wood Johnson Foundation
Initiative on the Future of Nursing at the
Institute of Medicine, 2008).
Tilgangur þessarar greinar er að vekja
athygli á alvarlegri stöðu klínískrar
kennslu í grunnnámi í hjúkrunarfræðideild
Háskóla Íslands og fjalla um stöðu mála
og til hvaða úrræða er hægt að grípa.
Forsagan
Nám í hjúkrunarfræði á sér 40 ára sögu
í Háskóla Íslands. Á þessum tíma hefur
margt og raunar flest breyst. Fjársvelti
hefur alla tíð háð starfsemi hjúkrunar­
fræðideildar sem hefur meðal annars
gert það að verkum að klíníska kennslan
hefur þróast hægar en æskilegt væri.
Samþætting fræðilegs og klínísks náms
er of stutt á veg komin. Hefur það haft
í för með sér að hagnýting þekkingar
og þjálfunar í umönnun og annarri
framkvæmd á vettvangi er ekki eins
skilvirk og verið gæti.
Á fyrstu árum námsins voru nær engir
fastráðnir kennarar í hjúkrunarfræði.
Þá var námið rekið af kennurum sem
flestir störfuðu á öðrum vettvangi og
réðu þeir með sér stundakennara frá
ári til árs í einstök námskeið. Þegar
fastráðnum kennurum fjölgaði tóku þeir
að sér umsjón námskeiða og kenndu
að því marki sem mögulegt var, einkum
fræðilega hluta kennslunnar. Fjöldi
stundakennara hélst áfram mikill og
nemendafjöldinn óx. Klíníska kennslan
var að verulegu leyti með þeim hætti
að einn kennari var daglega á vettangi
með 6­8 nemendur. Námstími í klínísku
námskeiði var að minnsta kosti 4 vikur
og tíminn dag hvern 4­8 klukkustundir.
Þessi kennari leiðbeindi nemendum með
beinum hætti við framkvæmd hjúkrunar
og ræddi skipulega um viðfangsefnin:
fræðilegar forsendur, sérstöðu hvers
og eins sjúklings og fjölskyldu hans,
ákvarðanatöku, siðferðileg álitamál og
flest það sem skiptir máli í tengslum
við hjúkrun sérhvers einstaklings. Þetta
fyrirkomulag hafði því verulega kosti. Hins
vegar gat það verið galli að kennari var
oftast utanaðkomandi aðili á sjúkradeild
og þekkti þar af leiðandi ekki sjúklinga og
starfsemi nægilega vel. Fyrirkomulagið
krafðist einnig verulegs fjölda kennara.
Þegar fleiri hjúkrunarfræðingar höfðu
aflað sér framhaldsnáms var tekið
upp það fyrirkomulag að hafa bæði
sérfræðikennara og deildarkennara.
Sérfræðikennari er hjúkrunarfræðingur
sem hefur lokið meistaranámi og starfar að
jafnaði í klíník og er ráðinn af háskólanum
til að hafa umsjón með klínískri kennslu
afmarkaðs hóps nemenda. Verkefni
sérfræðikennara eru að fylgjast með
viðfangsefnum nemenda og því að þeir
vinni að námsmarkmiðum sínum. Hann
heldur reglulega umræðufundi þar sem
rædd eru fyrirframákveðin viðfangsefni,
fer yfir klínískar ritgerðir og prófar í
sumum tilvikum nemendur á vettvangi.
Samhliða sérfræðikennurum eru skipaðir
deildarkennarar úr hópi hjúkrunarfræðinga
á sjúkradeild. Í námi í heilsugæsluhjúkrun
kallast þessir kennarar stöðvarkennarar.
Deildarkennarar sjá um skipulagningu
náms nemenda frá degi til dags. Þeir
úthluta hverjum nemanda frá einum til
sex sjúklingum til að annast dag hvern.
Deildarkennari leggur einnig skriflegt mat
á frammistöðu nemenda í lok námstímans
samkvæmt hæfniviðmiðum hvers og eins
námskeiðs. Þegar um álitamál varðandi
frammistöðu nemenda er að ræða sjá
sérfræðikennari og umsjónarkennari
námskeiðs um matið. Nú hefur námstíma
í sumum námskeiðum verið þjappað
saman í tvær til þrjár vikur með lengri
viðveru dag hvern. Upphaflega greiddi
hjúkrunarfræðideild deildarkennurunum
laun en því varð að hætta í sparnaðarskyni.
Á meðan deildarkennarar þáðu laun
fyrir starfið leiðbeindu þeir nemendum
umfram aðra hjúkrunarfræðinga á
deildunum. Eftir að greiðslur lögðust af
eiga allir hjúkrunarfræðingar á vettvangi
að deila ábyrgð á leiðsögn nemenda
í samræmi við skyldur þeirra sem
starfsmanna á háskólasjúkrahúsi. Þrátt
fyrir að lengi hafi verið barist fyrir því
að hjúkrunarfræðingar, sem leiðbeindu
nemendum, hefðu samtímis ábyrgð
á færri sjúklingum þá hefur það ekki
gengið eftir. Leiðsögn nemenda bætist
því ofan á dagleg störf hvers og eins
hjúkrunarfræðings. Það er því ástæða til
að óttast að nemendur fái ekki nægilega
kennslu og eftirlit á klínískum vettvangi.
við klínískar aðstæður.
„Fjárveiting til starfsemi
hjúkrunarfræðideildar
dróst saman um þriðjung
frá 2007 til 2012.“
Þessi þróun er mjög varasöm og við henni
þarf að bregðast með öflugum hætti.
Skýringarnar liggja í skorti á fjármagni en
því til viðbótar er mjög mikið vinnuálag á
hjúkrunarfræðingum á sjúkradeildum og
hefur það stórlega dregið úr möguleikum
þeirra til að leiðbeina nemendum.
Augljóst er að nám við þessar aðstæður
samræmist ekki þeim kröfum sem gerðar
eru. Engu að síður er aðdáunarvert
hversu margir hjúkrunarfræðingar halda
áfram að leiðbeina nemendum eftir bestu
getu og á faglegan hátt þrátt fyrir þessar
erfiðu aðstæður.
Klínískt nám í hjúkrunarfræði
Brýnt er að stemma stigu við þeirri þróun
sem átt hefur sér stað á klínískri kennslu
í grunnámi hjúkrunarfræðinga undanfarin
ár. Nemendur þurfa markvissara klínískt
nám til að vera í stakk búnir að veita
þá umönnun sem skjólstæðingar þurfa.
Þekking, mannafli og vilji er til staðar
til að gera mun betur. Eftirfarandi er
innlegg okkar til endurbóta en nú stendur
yfir heildar endurskoðun á námskrá í
hjúkrunarfræði í hjúkrunarfræðideild
Háskóla Íslands.
Klíníska kennslu þarf að skipuleggja á
forsendum hjúkrunar sem starfsmiðaðrar
fræðigreinar og þörfum íslensks samfélags
fyrir hjúkrunarþjónustu. Leggja þarf áherslu
á að samþætta þekkingu, klíníska færni