Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.06.2013, Blaðsíða 53

Tímarit hjúkrunarfræðinga – 3. tbl. 89. árg. 2013 49
Ritrýnd fræðigrein
SCIENTIFIC PAPER
Samkvæmt evrópsku vinnuverndarstofnuninni, European
agency for safety and health at work (2003) stríðir fjórðungur
launþega í Evrópu við vinnustreituvandamál sem tengjast
of miklu andlegu og félagslegu álagi í starfi og leiða til
veikindafjarvista. Kerfisbundin yfirgreining (e. meta­analysis)
485 rannsókna um tengsl starfsánægju og heilbrigðis,
með samanlagt 267.995 þátttakendum, sýnir sterk tengsl
starfsánægju og andlegs og líkamlegs heilbrigðis (Faragher
o.fl., 2005). Tengslin eru áberandi varðandi geðheilbrigði,
einkum kulnun. Rannsóknin staðfestir að óánægja í vinnu getur
verið hættuleg geðheilbrigði og vellíðan og að þessi óánægja
tengist m.a. vinnutíma, stjórnunarstíl stofnunar, vinnuálagi og
sjálfræði í starfi.
Viðhorf til stjórnunar og líðan í starfi
Stuðningur og áhugi stjórnenda skipta miklu máli fyrir heilbrigt
starfsumhverfi, starfsánægju og gæði þjónustu. Samkvæmt
rannsókn Bogaert o.fl. (2009) hefur stuðningur frá stjórnendum
talsverð áhrif á tilfinningaþrot, starfsárangur og vinnuframlag.
Stefna stofnunar hefur einnig áhrif á starfsánægju (Bogaert
o.fl., 2009; Matzler og Renzl, 2006).
Fjölmargar rannsóknir sýna fram á tengsl milli vinnuumhverfis
og streitu (Bogaert o.fl., 2009; Guðbjörg Linda Rafnsdóttir
o.fl., 2004), streitu og kulnunar (Lorenz o.fl., 2010; Poghosyan
o.fl., 2010), streitu, kulnunar og starfsálags á hjúkrunardeildum
á landsbyggðinni í samanburði við þéttbýliskjarna (Opie o.fl.,
2010) og kulnunar og framlags til þjónustu (Bogaert o.fl.,
2009; Poghosyan o.fl., 2010). Einnig er sterk fylgni eineltis
á vinnustað við starfsanda, stjórnunarhætti og viðhorf til
vinnunnar (Dagrún Þórðardóttir, 2006).
Í rannsókn Noelker o.fl. (2009), sem gerð var á 49 hjúkrunar­
einingum, þar af 27 hjúkrunarheimilum, mældist minnst
starfsánægja meðal starfsfólks á hjúkrunarheimilum. Meira var
um líkamlegt álag, skort á starfsfólki, samdrátt og breytingar.
Allt þetta jók streitu og dró úr starfsánægju. Í rannsókn Sigrúnar
Gunnarsdóttur (2006) á starfsskilyrðum hjúkrunarfræðinga
Landspítala­háskólasjúkrahúss (LSH) sjást tengsl milli kulnunar­
einkenna starfsfólks og stuðnings stjórnenda. Samsvarandi
rannsóknir á líðan starfsfólks hjúkrunardeilda á landsbyggðinni
skortir.
Breytingar og áhrif þeirra á stjórnun, skipulag og samstarf
Á tíunda áratugi 20. aldar mótuðu íslensk stjórnvöld stefnu um
„velferð á varanlegum grunni“ þar sem stefnt var meðal annars
að því að draga úr kostnaði í heilbrigðisþjónustu (Sigurbjörg
Sigurgeirsdóttir, 2006). Ný stjórnunarhugmyndafræði var
innleidd og áherslur í rekstri breyttust. Markmið breytinganna
voru að aðlaga skipulag og starfsemi heilbrigðisþjónustunnar að
þjóðfélagsbreytingum og auka gæði og framleiðni þjónustunnar
með minni kostnaði (Fjármálaráðuneytið, 2000; Heilbrigðis­
og tryggingamálaráðuneytið, 2001). Skipulagsbreytingar
og sparnaður í heilbrigðiskerfinu hófst þannig löngu fyrir
efnahagshrunið 2008. Árið 2009 var heilbrigðisstofnunum
áfram gert að skera niður um allt að 10%, án tillits til
sparnaðarkrafna mörg ár þar á undan (Elsa B. Friðfinnsdóttir,
2009). Á hjúkrunarheimilum, þar sem laun eru allt að 80% af
rekstrarkostnaði, hafa þessar skipulagsbreytingar komið hvað
mest niður á starfsaðstæðum. Margar litlar stofnanir hafa verið
sameinaðar og verkefni færð til (Elsa B. Friðfinnsdóttir, 2011).
Hjúkrunarfræðingar, bæði hérlendis og erlendis, takast á við
gjörbreyttan veruleika eftir efnahagshrunið haustið 2008 og
óánægja með ófaglegar ákvarðanir tengdar breytingunum
hefur vaxið (Newman og Lawler, 2009; Sigrún Gunnarsdóttir,
2010). Í rannsókn Newman og Lawler (2009) kemur fram að
margítrekaðar kröfur um hagræðingu, sparnað og nýtt skipulag
hafa slæm áhrif á hjúkrunarstörf. Spurningakönnun Berg (2006)
á árangri eftir skipulagsbreytingar í opinberri þjónustu í Noregi,
með 2677 þátttakendum, sýnir að óánægja starfsfólks stafaði
aðallega af auknum kröfum um gott starf fyrir minni umbun.
Endurskipulagning heilbrigðisstofnana getur komið neikvæðu
róti á starfsumhverfið, einkum ef stjórnendur verða of uppteknir
af fjárhagslegri skilvirkni og mannauðurinn gleymist (Buchanan
o.fl., 2005). Eigindleg rannsókn Blythe o.fl. (2001), meðal 59
hjúkrunarfræðinga, sýnir að við skipulagsbreytingar rofnuðu
samskipti hópa, óvissa skapaðist um hlutverkaskiptingu
og skerðing varð á valdsviðum. Boðleiðir milli starfsfólks
og stjórnenda urðu lengri, samskipti stopulli og formlegri
og ákvarðanir oft teknar án samráðs. Einnig fannst
hjúkrunarstjórnendum möguleikar þeirra til áhrifa sem málsvara
hjúkrunar og umönnunar hafa minnkað. Álag í starfi jókst og
hafði neikvæð áhrif á starfsánægju og væntingar starfsfólksins
til stjórnunarinnar (Newman og Lawler, 2009). Þótt stefnt
sé að bættri þjónustu geta breytingar á stjórnun og rekstri
heilbrigðisstofnana haft neikvæð áhrif á líðan starfsfólks og
þar með á gæði þjónustunnar (Berg, 2006; Blythe o.fl., 2001;
Bogaert o.fl., 2009). Samkvæmt rannsókn Roed og Fevang
(2007) kom fram að langvarandi niðurskurður á starfsemi
vinnustaðar hafði neikvæð áhrif á líðan hjúkrunarfræðinga og
viðhorf til stjórnunar og jók veikindafjarvistir. Með sameiningu
sjúkrahúsa og heilbrigðisstofnana hefur samdráttur orðið
hvað mestur á landsbyggðinni (Elsa B. Friðfinnsdóttir, 2011).
Ástæða er til að ætla að líðan heilbrigðisstarfsfólks, ekki síst
á landsbyggðinni, hafi versnað í kjölfar efnahagsþróunar og
skipulagsbreytinga undanfarinna ára. Skort hefur rannsóknir
hérlendis á tengslum kulnunar og stuðnings frá stjórnendum
heilbrigðisstofnana á landsbyggðinni á breytingatímum.
Tilgangur þessarar rannsóknar var að kanna viðhorf starfsfólks
hjúkrunardeilda á landsbyggðinni til stjórnunar, stjórnenda og
stofnunar sinnar, ásamt starfsánægju þeirra og líðan. Einnig
að kanna hvort tengsl væru milli líðanar og stjórnunarlegra
þátta og hvort munur væri á starfsánægju, viðhorfum og líðan
starfsfólks eftir landshlutum og starfsstéttum.
AÐFERÐ
Rannsóknarsnið og þátttakendur
Rannsóknin var lýsandi þversniðskönnun meðal hjúkrunar­
fræðinga, sjúkraliða og aðstoðarfólks í hjúkrun á hjúkrunar­
deildum meðalstórra heilbrigðisstofnana á landsbyggðinni.