Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.06.2013, Blaðsíða 50

Tímarit hjúkrunarfræðinga – 3. tbl. 89. árg. 201346
sjúklinga, sem fóru í gerviliðaaðgerðir á LSH og FSA, kom
í ljós að 30% sjúklinganna óskuðu eftir meiri upplýsingum
um bataferlið eftir aðgerð, aðeins þriðjungur sjúklinga var
mjög ánægður með útskriftarfræðsluna og helmingur taldi
fræðsluefnið vera mjög gagnlegt.
Í þessari rannsókn var væntingum til fræðslu um efnisþætti
lífeðlisfræði og færni best sinnt og samræmist því að áhersla
í fræðslu á sjúkrahúsum er mest á þessum sviðum (Katrín
Blöndal o.fl., 2011; Johansson o.fl., 2005; Rankinen o.fl.,
2007). Væntingum um fræðslu varðandi siðfræðilega og
fjárhagslega þætti var síst sinnt, þar var áhrifastærðin frá 0,57
til 0,77, en tími frá því fyrir aðgerð þar til 6­7 mánuðum eftir
aðgerð útskýrir 57% til 77% í dreifingu breytanna (Levine og
Hullett, 2002). Mat sjúklinga á fenginni fræðslu breytist með
tímanum, kannski vegna þess að í bataferli, þegar heim er
komið, þurfa þeir að hagnýta þekkinguna sem fræðslan snýst
um og þegar litið er til baka, hálfu ári eftir aðgerð, meta þeir
aðstæður svo að þekkingin hafi ekki reynst vera næg.
Almennt kom fram lítill munur á væntingum til fræðslu og
fenginni fræðslu eftir bakgrunnsbreytum en það samræmist
ekki niðurstöðum erlendra rannsókna (Heikkinen o.fl., 2007;
Rankinen o.fl., 2007). Getur ein skýring þess verið hve íslenskt
þjóðfélag er einsleitt. Tekið skal fram að ekki kom fram munur
á sjúklingum eftir því á hvaða sjúkrahúsi þeir dvöldu.
Heilsutengd lífsgæði
Heilsutengd lífsgæði bötnuðu við aðgerðina eins og við var
að búast og samræmist það niðurstöðum annarra rannsókna
sem hafa notað EQ­5D­matstækið meðal gerviliðasjúklinga
(Jansson og Granath, 2011). Geta til sjálfsumönnunar
batnaði milli tíma 1 og 3 og er það samhljóma niðurstöðum
Judge og félaga (2011) á 908 einstaklingum, 12 mánuðum
eftir gerviliðaaðgerð á mjöðm. Þar kom fram að geta til
sjálfsumönnunar og hreyfigeta batnaði. Hér hafði fólk með
langvinn veikindi meiri kvíða/þunglyndi og meiri verki á tíma 1
og 3 en aðrir. Hjúkrunarfræðingar þurfa að vera meðvitaðir um
að þessi hópur fólks þarf betri fræðslu og stuðning en aðrir.
Bent hefur verið á að stuðningur heilbrigðisstarfsfólks eftir
gerviliðaaðgerð geti skipt máli til að bæta heilsutengd lífsgæði
(Baumann o.fl., 2009).
Eflandi sjúklingafræðsla
Bent hefur verið á að skilning skorti á möguleikum fræðslu til
eflingar sjúklinga. Fræðsluaðferðir séu einsleitar, of mikið sé
um að aðeins séu veittar upplýsingar og ekki nægjanlega litið
til einstaklingsbundinna þarfa (Johansson o.fl., 2005; Suhonen
og Leino­Kilpi, 2006). Því má ætla að þörf sé á umræðu um
hvernig fræðsluþarfir gerviliðasjúklinga eru metnar og innihald
sjúklingafræðslu valið. Ef hjúkrunarfræðingar vilja efla sjúklinga
sína þurfa þeir að veita þeim fræðslu sem uppfyllir þarfir
þeirra, ekki aðeins um lífeðlisfræðilega þætti því efling tekur
til flestra þátta daglegs lífs (Coates, 1999). Margt bendir til að
sjúklingafræðslan þurfi að spanna öll sex þekkingarsvið eflandi
fræðslu og hér kom fram að fræðsluþörfum um siðfræðilega
þætti, fjármál og félagslega þætti er síst sinnt. Þær eru þó einnig
mikilvægar og fjalla til dæmis um rétt sjúklinga á sjúkrahúsinu, í
hverju ábyrgð þeirra er fólgin svo umönnun gangi vel, þátttöku
fjölskyldunnar og kostnað sjúklings í tengslum við aðgerð svo
og réttindi hans í sjúkratryggingakerfinu.
Takmarkanir og kostir rannsóknarinnar
Nokkur atriði takmarka gildi rannsóknarinnar. Þar má helst
nefna að matstækin um væntingar til fræðslu og fengna
fræðslu eru notuð hér í fyrsta sinn á Íslandi. Hins vegar
var alþjóðlegum reglum um þýðingu matstækja fylgt og
viðunandi áreiðanleikastuðull í öllum mælingum dregur úr
þessum ágalla. Lágt svarhlutfall þeirra sjúklinga, sem boðin
var þátttaka í rannsókninni, eða 50%, dregur úr gildi hennar
og að ekki var safnað upplýsingum um þá sem ekki þáðu boð
um þátttöku.
Notuð voru stikuð tölfræðipróf við framsetningu niðurstaðna
þó að spurningalistum væri svarað á jafnbilakvarða, enda þótti
úrtakið vera nægilega stórt til að réttlæta það. Óstikuð próf
voru einnig gerð en ekki kom fram mismunur á marktækni eftir
tölfræðiprófum. Ekki var hægt að meta hver þekking sjúklinga
var á væntanlegri aðgerð eða hversu mikla fræðslu þeir höfðu
fengið þegar þeir mátu væntingar sínar til fræðslu. Sumir
fengu afhent skriflegt fræðsluefni um leið og spurningalistann
en engir höfðu fengið formlega, munnlega fræðslu áður, svo
vitað sé, utan viðtal við lækna þegar ákvörðun um aðgerð var
tekin.
Kostir rannsóknarinnar eru að hún er framkvæmd á öllum þeim
sjúkrahúsum á Íslandi sem framkvæma gerviliðaaðgerðir á hné
og mjöðm. Úrtakið var nægilega stórt miðað við aflútreikning
og lítið brottfall sjúklinga var á milli tímapunkta.
LOKAORÐ
Rannsóknin gefur ágæta mynd af því hvaða fræðslu
gerviliðasjúklingar vænta og telja sig fá og hvernig heilsutengd
lífsgæði þeirra breytast fyrir og eftir aðgerð. Rannsókn þessi
sýnir að þörf er á að endurskoða mat á fræðsluþörfum og
innihald fræðslu sjúklinga sem fara í gerviliðaaðgerðir á Íslandi
til að styðja við eflingu þeirra og bæta árangur aðgerðar enn
frekar.
Þakkir
Rannsakendur þakka þeim Guðjónu Kristjánsdóttur og
Kolbrúnu Kristiansen fyrir þátttöku í gagnasöfnun, Kjartani
Ólafssyni fyrir aðstoð við tölfræðivinnslu svo og þeim sjúklingum
og öðrum sem áttu hlut að verkefninu fyrir þeirra þátt í að gera
rannsóknina mögulega. Rannsóknin var styrkt af vísindasjóði
Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga (B­hluta), Rannsóknasjóði
Háskólans á Akureyri, KEA­háskólasjóði, vísindasjóði
Landspítala og vísindasjóði Sjúkrahússins á Akureyri og eru
þeim færðar bestu þakkir.
Heimildir
Barksdale, P., og Backer, J. (2005). Health­related stressors experienced by
patients who underwent total knee replacement seven days after being
discharged home. Orthopaedic Nursing, 24 (5), 336­342.