Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.06.2013, Blaðsíða 54

Tímarit hjúkrunarfræðinga – 3. tbl. 89. árg. 201350
Valviðmið var hjúkrunardeild með að minnsta kosti 20
stöðugildum. Kynningarbréf voru send til viðkomandi hjúkrunar­
forstjóra og þeir beðnir um að samþykkja þátttöku og aðstoða
við dreifingu rannsóknargagna til alls starfsfólks við hjúkrun og
umönnun á viðkomandi deildum.
Matstæki
Spurningalista var dreift til starfsfólks á vinnustað og svörum
safnað í innsiglaða kassa, merkta rannsakanda. Notaður var
hluti spurningalista Ómars H. Kristmundssonar (2007) úr
rannsókn hans á starfsumhverfi ríkisstarfsmanna. Spurningar
voru valdar úr eftirfarandi efnisflokkum: starf og starfsánægja,
samskipti og samstarf, stjórnun og stjórnunarþættir og viðhorf
til stofnunar. Bætt var við bakgrunnsspurningum, svo sem um
starf, starfsaldur og heilsufar. Allar spurningar voru lokaðar, með
fimm svarmöguleikum á Likert­kvarða (mjög sammála, sammála,
veit ekki, ósammála, mjög ósammála) sem við úrvinnslu voru
dregnir saman í þrjá möguleika til hagræðingar (sammála, veit
ekki, ósammála). Við greiningu var spurningum skipt í þrjá flokka,
í fyrsta lagi spurningar um viðhorf til stofnunarinnar og yfirstjórnar
(11 spurningar) (mynd 1), í öðru lagi viðhorf til næsta stjórnanda,
skipulags og samstarfs á viðkomandi deild (10 spurningar) (mynd
2) og í þriðja lagi starfsánægju og líðan (10 spurningar) (mynd
3). Auk þess var spurningalistinn „Maslach Burnout Inventory­
General Survey (MBI­GS)“ lagður fyrir starfsfólk með leyfi Acadia
University í Kanada. Um er að ræða staðlaðan mælikvarða á
kulnun í starfi (Schaufeli o.fl., 1996). Í MBI­GS­spurningalistanum
eru 16 spurningar sem er skipt í þrjá undirflokka við greiningu,
hver flokkur endurspeglar mismunandi þætti sem tengjast kulnun
í starfi. Þessir undirflokkar eru tilfinningaþrot (5 spurningar),
hlutgerving (5 spurningar) og starfsárangur (6 spurningar).
Svarmöguleikar fyrir hverja spurningu eru á kvarðanum 0­6 og því
er möguleg spönn gilda 0­30 fyrir tilfinningaþrot og hlutgervingu,
en 0­36 fyrir starfsárangur. Kulnun er talin lítil ef mæligildi eru
lág fyrir tilfinningaþrot og hlutgervingu, en há fyrir starfsárangur
(Peters o.fl., 2006). MBI­GS hefur verið margprófaður með tilliti til
áreiðanleika og réttmætis og meðal heilbrigðisstarfsmanna hafa
undirþættir hans mælst með áreiðanleikastuðul (Cronbachs­alfa) á
bilinu 0,73 til 0,91 (Leiter og Schaufeli, 1996). Áreiðanleikastuðull í
rannsókn okkar var 0,73 fyrir tilfinningaþrot, 0,67 fyrir hlutgervingu
og 0,77 fyrir starfsárangur.
Siðfræði
Rannsóknin var tilkynnt Persónuvernd (S4428/2009) og
leyfi fengið hjá Vísindasiðanefnd (VSNb2009080012/03.7).
Þátttakendur fengu kynningarbréf og svörun spurningalistans
jafngilti upplýstu samþykki. Enginn var þvingaður til þátttöku og
svör voru ópersónugreinanleg.
Úrvinnsla
Til að meta hvort afstaða til skipulags, stjórnunarhátta og
samstarfs væri háð skiptingu svarenda eftir búsetu eða
starfsstétt voru gerð krosspróf/kí­kvaðratpróf. Við greiningu
á svörum við MBI­GS­listanum voru reiknuð út meðaltöl
og staðalfrávik. Framkvæmd var dreifigreining (one­way
ANOVA) til að finna hugsanlegan mun á meðalgildi hvers
undirflokks eftir búsetu og starfsstétt. Þar sem marktækur
munur kom fram í dreifigreiningunni milli landshluta eða
starfsstétta var Bonferroni­eftirpróf (post­hoc test) gert til
að finna hvar munurinn lægi. Til að meta hugsanleg tengsl
líðanar og afstöðu til stjórnunarhátta var fyrst athugað hvaða
breytur spurningalistans sýndu marktæka fylgni við MBI­GS
(Spearman’s correlation coefficient). Síðan var gerð fjölþátta­
aðhvarfsgreining (stepwise multiple regression) fyrir hvern
undirflokk með þeim breytum sem sýnt höfðu marktæka fylgni
við viðkomandi kvarða. Notað var tölfræðiforritið SPSS 12.0.
Marktækni miðaðist við 0,05.
NIÐURSTÖÐUR
Tólf meðalstórar heilbrigðisstofnanir utan höfuðborgarsvæðisins
og Akureyrar tóku þátt, samtals 14 hjúkrunardeildir. Til að
tryggja órekjanleika gagna við greiningu eftir landshlutum voru
stofnanir á Vestfjörðum flokkaðar með Vesturlandi, og stofnanir
á Suðurnesjum flokkaðar með Suðurlandi. Sendir voru út
410 spurningalistar í nóvember 2009. Til baka bárust 304
svör, svarhlutfall 74%. Svör hjúkrunarstjórnenda (n=13) voru
útilokuð og ógildir listar voru 17, svo alls fengust 274 svör til
gagnagreiningar. Konur voru 270 (98,5%).
Hjúkrunarfræðingar voru 21,4% svarenda, sjúkraliðar 39,3%
og aðstoðarfólk 39,3%. Svarendur yngri en 30 ára voru 9,9%,
52,6% voru 30­49 ára og 37,5% 50 ára eða eldri. Starfsaldur
var 5 ár eða minna hjá 50,6% svarenda, 21,7% höfðu starfað
í 6­10 ár, en 27,7% lengur en í 10 ár. Frá Norðurlandi bárust
33,6% svara, Suðurlandi 28,1%, Austurlandi 22,6% og frá
Vesturlandi 15,7%. Vinnuálag var mjög eða frekar mikið að
sögn 64,2% svarenda, 33,6% töldu vinnuálag hæfilegt og
2,2% lítið. Um 90,9% svarenda hafði veikst á undangengnum
12 mánuðum, en langtímaveikindi (≥ 36 dagar) voru aðeins hjá
sjö svarendum.
Viðhorf til stofnunar og æðstu yfirmanna
Starfsfólk var almennt jákvætt í garð stofnunar sinnar (mynd
1) og töldu skjólstæðinga vera ánægða með þjónustuna.
Einungis um helmingur svarenda var þó ánægður með
yfirstjórn og æðstu yfirmenn stofnananna og aðeins um
fimmtungur svarenda var ánægður með laun sín eða taldi sig
eiga möguleika á starfsframa innan stofnunarinnar.
Stjórnun, samskipti og samstarf
Mynd 2 sýnir að langflestir svarendur voru ánægðir með næsta
yfirmann sinn, vinnuaðstöðuna, skipulag og samstarf innan
deildar. Rúmlega helmingur (59%) taldi yfirmann sinn hafa
frumkvæði að bættum vinnubrögðum. Álíka margir mæltu með
núverandi yfirmanni áfram í starfi, en færri (45%) töldu yfirmann
sinn taka strax á ágreiningsmálum.
Starfsánægja og líðan í starfi
Níu af hverjum tíu svarendum voru í heildina ánægðir í starfi
sínu (mynd 3). Meirihlutinn taldi starf sitt metið að verðleikum
og mjög fáir höfðu þurft að taka sér veikindadag vegna
vinnutengdra ástæðna. Þriðjungur svarenda hafði þó orðið var
við einelti.