Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.06.2013, Side 46

Tímarit hjúkrunarfræðinga – 3. tbl. 89. árg. 201342
sjúklingar sem fóru í slíkar aðgerðir frá janúar til nóvember
2010 á þeim þrem íslensku sjúkrahúsum sem framkvæma
gerviliðaaðgerðir (Landspítala (LSH), Sjúkrahúsinu á Akureyri (FSA)
og Heilbrigðisstofnun Vesturlands á Akranesi (HVE)) og uppfylltu
þau þátttökuskilyrði að vera eldri en 18 ára, skilja íslensku og vera
ekki með hugrænar truflanir samkvæmt greiningu.
Rannsóknaferlið og spurningalistar voru prófaðir með þátttöku
30 sjúklinga. Ekki reyndist þörf á breytingum og voru þeir
sjúklingar með í úrtakinu.
Matstæki
Gögnum var safnað með þremur matstækjum. Tvö þeirra eru
samhliða og meta annars vegar væntingar sjúklinga til fræðslu
fyrir aðgerð (Hospital Patients’ Knowledge Expectations (HPKE))
og hins vegar fengna fræðslu (Hospital Patients’ Received
Knowledge (HPRK)) og var sá listi lagður fyrir á tíma 2 og 3.
Matstækin voru útbúin af hópi finnskra rannsakenda í samvinnu
við sjúklinga og hjúkrunarfræðinga í klíník (Leino­Kilpi o.fl.,
2005; Rankinen o.fl., 2007) og hafa verið notuð í Finnlandi áður.
Þau innihalda sömu 40 efnisþættina og skiptast í sex undirsvið
samkvæmt þekkingarsviðum eflandi fræðslu: 1) lífeðlisfræðilegt
(8 spurningar um til dæmis sjúkdóm, einkenni og fylgikvilla), 2)
færni (8 spurningar um til dæmis hreyfingu, næringu og svefn),
3) reynsla (3 spurningar um tilfinningar og fyrri reynslu), 4)
siðfræði (9 spurningar um t.d. réttindi og skyldur, þagnarskyldu
og trúnað), 5) félagslegt (6 spurningar um til dæmis fjölskyldu
og sjúklingasamtök) og 6) fjárhagslegt (6 spurningar um til
dæmis tryggingar og kostnað vegna meðferðar). Hver spurning
í HPKE byrjar á „ég vænti fræðslu um …“ og hver spurning í
HPRK byrjar á „ég fékk fræðslu um …“. Dæmi um innihald
eru hvaða fylgikvillar geti fylgt meðferðinni, hvaða mataræði
sé ákjósanlegast, hvaða tilfinningum sjúkdómur og meðferð
geti komið af stað, aðgang að eigin sjúkraskrá, hvernig
aðstandandi geti lagt sitt af mörkum við umönnun og réttindi
í sjúkratryggingakerfinu. Svarmöguleikar hafa tölugildin 1­4,
alveg sammála, sammála að hluta, ósammála að hluta, alveg
ósammála og svarmöguleikinn á ekki við fær tölugildið 0. Lágt
meðaltal gefur til kynna miklar væntingar (HPKE) og mikla
fengna fræðslu (HPRK). Áreiðanleikastuðull (Cronbachs­alfa)
íslensku spurningalistanna á tíma 1­3 var 0,96, 0,98 og 0,96
fyrir heildarlista og fyrir undirsviðin 0,68­0,88 (tími 1), 0,88­0,94
(tími 2) og 0,83­0,93 (tími 3).
Heilsutengd lífsgæði voru metin með EQ­5D­matstækinu
sem í eru fimm spurningar og einn kvarði, EQvas. EQ­5D­
spurningarnar eru um hreyfigetu, sjálfsumönnun, venjubundin
störf og athafnir, verki/óþægindi og kvíða/þunglyndi.
Svarmöguleikar eru þrír, auðvelt, nokkuð erfitt og erfitt/mjög
mikið. Færri stig á EQ­5D táknar meiri lífsgæði. EQvas er 20
cm lóðréttur kvarði merktur frá 0­100 og táknar 0 „versta
hugsanlega heilsuleysi“ og 100 „besta hugsanlega heilsufar“.
Sjúklingar meta heilsu sína á kvarðanum „í dag“, þ.e. á þeim
tíma sem þeir svara (EQ­5D, 2004; Szende o.fl., 2007).
Bakgrunnsupplýsinga var aflað með spurningum um aldur,
kyn, menntun, starf, hvort sjúklingur hefði starfað innan félags­
eða heilbrigðisþjónustu, hefði langvinnan sjúkdóm, tegund
aðgerðar og hvort hann hefði áður farið í liðskiptaaðgerð. Enn
fremur var spurt á tíma 2 hvort sjúkrahúsdvölin hefði verið eins
og sjúklingur vænti.
Þýðing matstækja
Matstækið EQ­5D var þegar til á íslensku. Alþjóðlegum reglum
um þýðingu matstækja var fylgt við þýðingu HPKE/HPRK­lista
(Mapi­Institute, e.d.). Spurningalistar voru þýddir úr ensku yfir
á íslensku af rannsakendum og síðan bakþýddir yfir á ensku af
þýðanda með ensku sem móðurmál. Þýðingarnar voru bornar
saman og örfáum atriðum breytt eftir bakþýðingar. Forprófun
á mælitækjum var gerð meðal fimm einstaklinga á aldrinum
70 til 80 ára. Rannsakendur rýndu svör úr forprófun og tveim
spurningum var örlítið breytt.
Gagnasöfnun
Innritunarstöðvar FSA og HSV sendu fyrsta spurningalistann
ásamt kynningarbréfi og samþykkisbréfi í pósti með þeim
fræðslugögnum sem venjan var að senda til sjúklinga sem
fara í skipulagðar gerviliðaaðgerðir. Sjúklingar Landspítala
fengu send rannsóknargögn þegar lá fyrir hvenær aðgerð
var fyrirhuguð. Þeir sjúklingar, sem þáðu boð um þátttöku,
skrifuðu undir samþykkisblað og sendu til rannsakanda ásamt
útfylltum spurningalista. Rannsakandi skráði sjúklinginn í
rannsóknina og sendi tengiliðum á sjúkrahúsunum kóðanúmer
sjúklings. Þeir sáu síðan um að afhenda sjúklingi annan listann
eftir útskriftarviðtal en fyrir útskrift. Sjúklingar voru beðnir
um að fylla út listann fyrir heimferð og skila í lokuðu umslagi
til hjúkrunarfræðings viðkomandi deildar. Síðasti listinn var
sendur heim til sjúklinga, sem svarað höfðu fyrsta listanum, 6­7
mánuðum eftir aðgerðina.
Mismunandi er eftir sjúkrahúsunum þremur hvernig
sjúklingafræðslu er háttað. Skriflegt fræðsluefni er ýmist sent
heim til sjúklinga við innköllun (FSA og HVE) eða afhent á
innskriftarmiðstöð (LSH). Á Landspítala er sjúklingum ásamt
aðstandanda boðið á hópfræðslufund nokkrum vikum fyrir
aðgerð en misjafnt er hversu stór hluti sjúklinga þiggur það
boð. Á öllum sjúkrahúsunum fá sjúklingar einstaklingsbundna
fræðslu þegar þeir mæta í innritun stuttu fyrir aðgerð og
hitta þá hjúkrunarfræðing, sjúkraþjálfara, iðjuþjálfa og lækna.
Fyrir þessa rannsókn var fræðsluaðferðum, sem tíðkuðust á
sjúkrahúsunum, ekki breytt. Á öllum sjúkrahúsunum er formleg
útskriftarfræðsla stuttu fyrir útskrift sjúklings.
Siðfræði
Vísindasiðanefnd veitti rannsókn leyfi (VSNb2009080003/03.7)
og Persónuvernd var tilkynnt um rannsóknina.
Tölfræðileg úrvinnsla
Lýsandi tölfræði var notuð til að lýsa einkennum úrtaksins.
Reiknað var meðaltal, staðalfrávik og spönn fyrir allar samfelldar
breytur og tíðni og hlutföll fyrir flokkabreytur. Kí­kvaðratspróf
var notað til að bera saman tvíkosta bakgrunnsbreytur.
Fyrir hverja spurningu í EQ­5D­ og EQvas­kvarðann var
reiknað meðaltal svara. Meðaltal var reiknað fyrir heildarlista og