Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.06.2013, Blaðsíða 58

Tímarit hjúkrunarfræðinga – 3. tbl. 89. árg. 201354
og stjórnunarhætti. Ýmsir fleiri þættir gætu haft áhrif á þetta,
þar á meðal það óöryggi og rask sem breytingar á stjórnun
og skipulagi heilbrigðisþjónustunnar hafa valdið (Elsa B.
Friðfinnsdóttir, 2011; Sigrún Gunnarsdóttir, 2010; Sigurbjörg
Sigurgeirsdóttir, 2006). Fram kom í niðurstöðum að mikil nýliðun
hafði átt sér stað undanfarin ár. Nær helmingur svarenda hafði
starfað á viðkomandi deild innan við fimm ár og tæplega þrír
af hverjum fjórum skemur en 10 ár. Í þessu sambandi mætti
leita skýringa meðal annars í áðurnefndum breytingum í rekstri
heilbrigðisþjónustunnar og breyttu skipulagi í kjölfar nýrrar
stefnumótunar, ásamt framkvæmd þeirrar stefnumótunar á
heilbrigðisstofnunum.
Stjórnun, samskipti, samstarf og starfsánægja
Langflestir svarendur voru í heildina ánægðir með næsta
yfirmann sinn, vinnuaðstöðuna, skipulag og samstarf innan
deildar. Flestir voru einnig ánægðir með hvernig þeir höfðu
verið settir inn í starf sitt í upphafi þótt innan við helmingur
hefði fengið skipulagðan stuðning á fyrsta ári í starfi. Traust til
næsta yfirmanns og samstarfsfólks hefur mikla þýðingu fyrir
það hversu vel fólki líkar á vinnustað sínum (Matzler og Renzl,
2006). Jafnframt hefur verið sýnt fram á að þeir sem fá góða
kennslu og aðlögun í upphafi starfs verða jákvæðari gagnvart
vinnustaðnum og ánægðari í starfi (Noelker o.fl., 2009).
Líðan og tengsl hennar við viðhorf til starfs og
vinnustaðar
Langflestir svarendur greindu frá góðum samskiptum og góðri
líðan á vinnustað enda mældist kulnun fremur lítil. Þessar
niðurstöður sýna mikilvægi góðra samskipta á vinnustað og
tengsl starfsánægju við líðan og er það í samræmi við aðrar
rannsóknir (Faragher o.fl., 2005; Fischer og Sousa­Poza,
2009). Áhyggjuefni er þó að þriðjungur hafði orðið var við
einelti á vinnustað sínum. Skylda stjórnenda til að sporna gegn
einelti á vinnustað er skýr (Reglugerð um aðgerðir gegn einelti
á vinnustað nr. 1000/2004). Það hefur því skiljanlega áhrif á
viðhorf starfsfólks til stjórnenda ef einelti er til staðar (Dagrún
Þórðardóttir, 2006).
Viss tengsl komu fram milli líðanar og stjórnunarhátta. Atriði,
sem tengdust tilfinningaþrotum (MBI­GS) við aðhvarfsgreiningu,
sýndu áhrifaþætti varðandi ímynd stofnunar og stjórnunarhætti
næsta yfirmanns, en báðir þættir hafa sýnt áhrif á starfsánægju
og líðan í öðrum rannsóknum (Matzler og Renzl, 2006). Öll fimm
atriðin reyndust þó í sameiningu hafa fremur lítið forspárgildi
fyrir tilfinningaþrotum og endurspeglar það að tilfinningaþrot
eru ekki auðútskýrt fyrirbæri heldur liggja margslungnar
ástæður þar að baki (Maslach o.fl., 2001). Einungis tvö atriði
sýndu skýra tengingu við hlutgervingu, þ.e. ákvörðun um að
vera áfram á vinnustað næstu tvö árin og „starf mitt er metið að
verðleikum“. Þau virtust þó ekki hafa afgerandi áhrif þar sem
útskýringargildi þeirra samanlagt var ekki nema 12%. Svipaða
sögu var að segja um tengsl hinna almennu spurninga við
starfsárangur MBI­kvarðans. Þar komu fram þrír áhrifaþættir
en útskýringargildi þeirra samanlagt fyrir gildi starfsánægju var
einnig 12%. Þótt útskýringargildið sé ekki hátt er ljóst að það
að finnast maður standa sig vel í starfi, þ.e. veiti góða þjónustu
og fái viðurkenningu fyrir það frá skjólstæðingum, skiptir máli
fyrir starfsánægju. Það að óánægja með laun tengdist hærra
mati á starfsárangri kom nokkuð á óvart en mætti skýra með
því að innri umbun starfsins vegi þyngra en ytri umbun þess,
þ.e. launin. Aðrar rannsóknir hafa einnig sýnt að launin eru
ekki mikilvægasti þátturinn fyrir starfsánægju og líðan í starfi
(Branham, 2005). Hugsanlegt er einnig að eftir því sem fólk
mælist með hærri starfsánægju, þ.e. er ánægðara með sig í
starfi, þá vaxi óánægja með umbun fyrir starfið, það sé ekki
nægjanlega metið að verðleikum í launum.
Starfsstéttaáhrif
Enginn marktækur munur kom fram á afstöðu starfsstéttanna
til fullyrðinga spurningalistans varðandi starfsánægju,
starfsumhverfi og líðan í starfi. Munur starfsstétta kom hins
vegar fram í mælingu á líðan þar sem sjúkraliðar mældust
með hæst tilfinningaþrot og hjúkrunarfræðingar hæstan
starfsárangur, þótt munurinn væri ekki mikill. Þetta er í
samræmi við aðrar íslenskar rannsóknir en þó virðist munurinn
á starfsstéttum minni en aðrar rannsóknir gefa vísbendingu um.
Í meistararannsókn Þóru Ákadóttur (2012) meðal sjúkraliða á
öllu Íslandi mældust tilfinningaþrot há (meðaltal 26,8 af 54
mögulegum), en í rannsókn Sigrúnar Gunnarsdóttur (2006)
meðal hjúkrunarfræðinga á LSH mælist sá þáttur mun lægri
(13,7 af 54 mögulegum). Beinn samanburður á mæligildum
milli rannsókna er torveldur þar sem í báðum nefndum
rannsóknum var notuð önnur útgáfa af Maslach­kvarðanum
þar sem hæsta mögulega gildi tilfinningaþrota er 54 en í
MBI­GS er það 30. Sjúkraliðar í rannsókn okkar mældust að
meðaltali með 7,8 af 30 mögulegum stigum og virtust því
finna minni tilfinningaþrot en sjúkraliðar á Íslandi almennt. Í
rannsókn á vinnuálagi í öldrunarþjónustu á Íslandi kemur fram
meira vinnuálag hjá sjúkraliðum en hjúkrunarfræðingum og
gæti það verið ein af ástæðum meiri tilfinningaþrota hjá þeim
fyrrnefndu (Hólmfríður K. Gunnarsdóttir o.fl., 2004). Hærra gildi
starfsárangurs hjúkrunarfræðinga en annarra er í samræmi
við aðrar rannsóknir og talið tengjast því aukna sjálfstrausti
og sjálfræði sem fylgir aukinni menntun til starfa (Sigrún
Gunnarsdóttir, 2006).
Landshlutaáhrif
Athyglisverður munur á starfsánægju og líðan í starfi
kom fram eftir landshlutum. Erlendar rannsóknir sýna að
hjúkrunarfræðingar í dreifbýli finna meira fyrir sálrænum áhrifum
streitu og kulnunar en heilbrigðisstéttir í þéttbýli því að þeir
telja meiri kröfur gerðar til sín í starfi og finna til ábyrgðar
sem þeir þurfa oft og tíðum að takast á við einir (Opie o.fl.,
2010). Út frá því mætti ef til vill ætla að starfsfólk í strjálbýlustu
landshlutum væri óánægðara en aðrir, en óánægja var algengari
í nágrenni höfuðborgarsvæðisins og beindist bæði að yfirstjórn
heilbrigðisstofnana og stjórnendum deilda. Þessa óánægju
virðist mega að hluta rekja til skipulagsbreytinga og sparnaðar
undanfarinna ára en einnig til stjórnunarhátta yfirmanna.
Þegar rannsóknin fór fram höfðu sumar stofnanir næst
höfuðborgarsvæðinu orðið fyrir töluverðum breytingum á rekstri
og skipulagi, meðal annars vegna sparnaðaraðgerða. Skýringar
á meiri óánægju starfsfólks í nágrenni höfuðborgarsvæðisins