Félagsbréf - 01.07.1962, Blaðsíða 16

12
FÉLAGSBRÉF
áfram. Heilsufar, aðbúnaður og árferði sáu fyrir því, án þess að
fæðingum fækkaði. Milli 1840 og 1850 dó nær því þriðja hvert barn,
sem fæddist, þegar á fyrsta ári, — milli 1850 og 1860 var meðalaldur
karla 32 ár, kvenna 33, — ennþá milli 1880 og 1890 fækkaði fólkinu
í landinu, enda vesturfarir þá komnar til sögunnar. Þegar gætt er
framfaranna í ýmsum löndum Norðurálfu, má til sanns vegar færa,
að íslendingar hafi undir lok nítjándu aldar að surnu leyti verið
lengra á eftir öðrum þjóðum en nokkuru sinni fyrr. Þess vegna
getum við tæplega láð þeim mönnum, sem að loknum fyrsta þriðj-
ungi þeirrar aldar voru varkárir í spádómum sínum um framtíðina.
III.
Ef litið er nú á Reykjavík á því herrans ári 1834, eftir að hún
að nafninu til hafði verið höfuðstaður í nærfellt hálfa öld, er fljót-
sagt, að hún var enn þá vesalli en svaraði högum þjóðarinnar. Bæj-
arbúar voru að vísu orðnir 600, fleiri en í nokkurum öðrum kaup-
stað. En með þeirri höfðatölu var sagan ekki nema hálfsögð. Kjarni
bæjarins var hið illa danska verzlunarþorp milli sjávar og Tjarnar,
en í holtunum báðum megin þyrpingar torfbæja, heimili tómthús-
manna og sjómanna, miklu óreisulegri en skárri sveitabæir. Silki-
húfa bæjarins að mannvirðingum var hinn danski stiftamtmaður,
og hann hafði nú tekið sér bústað í því húsinu, sem vandaðast var
og stæðilegast, enda hafði það upphaflega verið reist sem tukthús.
En dómstjóri Landsyfirréttar bjó úti á Seltjarnarnesi, biskupinn í
Laugarnesi, latínuskólinn og allt, sem honum fylgdi, var suður á
Álftanesi, eina prentsmiðja landsins úti í Viðey. Fáir vildu eiga
heima hér á mölinni, sem áttu annars kosti. Samgöngur höfuð-
staðarins við aðra landshluta voru mjög erfiðar, engar strandferðir,
landið vegalaust og brúalaust. Ef menn vildu flytja búferlum eða
koma bögglum milli landsfjórðunga, gat verið greiðasta leiðin að
senda allt fyrst til Kaupmannahafnar og þaðan aftur með verzlun-
arskútu á næstu höfn úti á landi.
IV.
Tómas Sæmundsson hafði heyrt af því látið, áður en hann fór
heim, að Reykjavík hefði farið mikið fram síðustu árin. Honum
fannst heldur fátt um þær framfarir. Danskir samferðamenn hans