Félagsbréf - 01.07.1962, Blaðsíða 35

FÉLAGSBRÉF
31
arnir bjóða slíkum manni að axla byrðar, sem öðrum mundi hrjósa hug-
ur við, og setja brekkur fyrir fótinn, þegar byrðin er hafin á herðar. Ef
hann kiknar undir byrðinni eða guggnar fyrir brekkunni, er ásjóna ævin-
týrsins frá honum vikin um aldur og ævi. Því að ævintýrið lýkur aðeins
upp töfraheimum sínum fyrir íþrótt og karlmennsku, lætur þeim einum
eftir fylgd sína, sem æðrast hóflega, þó að hann sé kaldur á köflum.
Allt þetta hefur Kristmann Guðmundsson fengið að reyna í ríkum mæli.
Ævintýrið varð á vegi hans hvert sem hann fór — og vegferð hans varð
sjálf ævintýri — -af því að uppspretta þess og leyndardómur bjó í honum
sjálfum. Þetta má einnig orða á þessa leið: Kristmann Guðmundsson var
skáld. Fyrsta og eina meðvitaða köllun hans í lífinu er sú að verða skáld.
Og trúmennska lians við þessa köllun er slík, að aðeins á örfáum freist-
ingastundum hvarflar það lauslega að honum að bregðast henni og kjósa
sér í hennar stað borgaralegt öryggi — stöðu, heimili — sæmilega af-
komu, og þó aðeins hvarflar þetta að honum, þegar hvort tveggja sverfur
að í senn, annars vegar hungrið, allsleysið, hins vegar hungur ástarinnar
í einmana æskumanni, sem ber þungan tómleika föðursaknaðar og móð-
ursaknaðar í hjarta og er vinafár.
Kristmann Guðmundsson hefur gert svo rækilega grein ættar sinnar, upp-
runa og uppeldis í þrem bindum ævisögu sinnar, sem þegar eru komin
út, að um það efni skal ég vera fáorður. Auk þess hefur svo mikið um
Kristmann verið skrifað, að um allt þetta hggja fyrir ljósar heimildir, en
kannski ekki allar jafn áreiðanlegar. Ég held að það hljóti að vera byggt
á grófum misskilningi, þegar Stefán Einarsson kemst svo að orði í hinni
nýju bókmenntasögu sinni, að faðir Kristmanns hafi verið „skemmtilegur
flækingur“. Guðmundur Jónsson frá Helgastöðum var skemmtilegur mað-
ur, en liann var ekki í neinum skilningi flækingur. Hann bjó áratugum
saman bér í Reykjavík og sá ámælislaust farborða heimili sínu, var at-
fangamaður og karlmenni. Ef þetta er að vera flækingur, þá hefur þetta
orð nýlega fengið aðra merkingu í máli æðri bókvísinda en það hefur
austur í Holti. Þetta eru að vísu smámunir, en ekki með öllu meinlausir.
En það, sem alls er ljósast um æsku Kristmanns og uppruna, er það,
að hann kemur hér í þenna heim með drjúgan arf manndóms og vitsmuna
tveggja kjarngóðra ætta — en kom engu að síður óvelkominn að flestum
dyrum lokuðum. Hann fær að vísu fæði og fósturskjól hjá afa og ömmu,
þar sem meira var um manndóm og rausn en gull í garði, en nýtur þess
aðeins liðlega fram að fermingu. Þá liggur leiðin út í heiminn með tvær