Félagsbréf - 01.07.1962, Blaðsíða 28

GUÐMUNDUR GÍSLASON HAGALÍN:
ÞAU SEM LANDIÐ ERFA
i.
íslendingum, sem fæddir eru á ár-
unum 1885—1899 fækkar nú óðum.
Þeir, sem lesa hinar mörgu minningar-
greinar í dagblöðum og vikublöðum,
munu hafa tekið eftir því, að mikill
meiri hluti þeirra, sem þar er mælt
eftir, er fólk, sem fætt er á síðustu 15
árum 19. aldarinnar. Með tiltölulega
fáum undantekningum er þetta síðasta
fólkið, sem þekkir íslenzka sveitamenn-
ingu — eins og hún hafði haldizt lítt
breytt um aldir, en þó á síðari helm-
ingi síðustu aldar nokkuð aukin að
fjölbreytni og gædd auknu lífsmagni
fyrir tilstilli áhuga- og áhrifamanna
á vettvangi atvinnumála, viðskiptamála,
hedbrigðismála, trúmála, uppeldismála
og bókmennta. — Einmitt á bernsku-
og unglingsárum þessa fólks urðu rót-
tækar breytingar á atvinnuháttum ís-
lendinga. Skútuöldin svokallaða átti þá
sitt blómaskeið, og þá hófst og blómg-
aðist útgerð vélbáta og togara, og þessi
þróun atvinnulífsins hafði það í för
með sér, að þrátt fyrir sífellt örari
mannfjölgun fluttist þungamiðja þjóð-
félagsins meira og meira úr sveitunum
í kaupstaði og sjávarþorp — og það
gerðist, sem ef til vill mestu munaði
um menningarlega aðstöðu, að fólkinu
í sveitunum fækkaði hlutfallslega mun
meira en býlunum, — heimilin urðu
sem sé stórum fámennari.
íslendingar voru tdtölulega fljótir að
átta sig á því, þegar skriður var kom-
inn á þessa þróun og viðfangsefnin á
sviði þjóðlífsins voru óðum að verða
fjölþættari en áður, að ekki mundu
einhlítir hmir gömlu hættir um fræðslu
barna og unglinga. Áður en alda mann-
flutninganna úr sveitunum varð veru-
lega háreist — og á frumstigi hinna
áhrifamestu breytinga á atvinnuhátt-
um við sjávarsíðuna — var í lög leidd
almenn skólaskylda harna. Hins vegar
hefur ráðamönnum íslenzkra fræðslu-
og menningarmála auðsjáanlega ekki
verið það ljóst allt til þessa, að skólar
eru ekki einhlítir til fræðslu og menn-
ingarauka, sízt ef þeir eru jafnlítt
sniðmr með tilliti til örvunar sjálf-
stæðri fræðslu- og menningarviðleitni
harna og unglinga og raun ber enn
vitni hér á landi. Um mótun barn-
anna í heimahúsum ræður mjög miklu,
hvort þau lesa nokkuð auk námsbók-
anna — og hvaS þau lesa, svo sem