Félagsbréf - 01.07.1962, Síða 38

34
FÉLAGSBRÉF
finnst einhvern veginn að öllum Islendingum hljóti að þykja það ákaflega
gaman. Það stækkar vitund vor sjálfra, þegar einhver stækkar þjóð vora
í vitund heimsins. Á þessum tilbeiðslutímum landkynningarinnar, ættum
við að meta Kristmann mjög mikils, jafnvel þó að við látum okkur ótítt
um skáldlist og andlega mennt, af því að hann er einn fyrirferðarmesti
landkynnir vorrar kynslóðar. Og við ættum að gera það því fremur sem það
er ekkert í höfundarverki Kristmanns, sem gerir þjóð vora afkáralega,
skoplega, hlægilega eða auðvirðilega. Sá, sem kynnist íslenzkri þjóð og
mannlífi af bókum Kristmanns, er að vísu leiddur inn í mjög raunsannan
heim, að því er snertir efni, svið og umgjörð þeirra verka hans sem gerast
í nútíðinni, en sá heimur er skynjaður í huldubliki fegurðarunnandans og
tjáður af næmleik djúpfærrar samúðar.
f þessum fáu orðum er enginn kostur að rekja né telja allar bækur
Kristmanns Guðmundssonar, enda tæpast þörf, því að jafnvel hér á landi
er Kristmann meðal lesnuslu og vinsælustu höfunda, þar sem þó til
skamms tíma hefur um hartnær tveggja áratuga bil drottnað eitt harðsvír-
aðasta bókmenntalegt einræði, sem nokkur frjáls menningarþjóð hefur látið
bjóða sér. Að sjálfsögðu er Kristmann á lista hinna bannfærðu, sem ekki
liöfðu lund í sér lil þess að strila blindir og Ijóðraðir fyrir áróðursvagni
heimskommúnismans.
En Kristmann Guðmundsson hefur svo sem komizt í kast við bókmennta-
legt einræði, áður en gerð var hér á íslandi tilraun til að framkvæma á
lionuin bókmenntalegan og persónulegan Ku—Klux—Klan-dóm. Hið
mikla skáldverk Kristmanns Gyðjan og uxinn var bönnuð í Þýzkalandi á
valdatíma nazista, þar sem vinsældir Kristmanns stóðu þá þegar föstum
fótum. Þó að sagan gerist á Krít áður en Grikkir liófust til sögu, þólli
Hitler sér stórlega misboðið með henni, af því að hún skýrði stundarsigur
villimennskunnar yfir hárri menningu með þeim liætti, sein átrúendum
ofbeldisins féll ekki í geð. Og þó að það sé fjarri mér að spá neinu um
framtíð Kristmanns í heimi bókmenntanna, þá dirfist ég að fullyrða eitt:
Átrúendum ofbeldisins mun aldrei falla skáldskapur Kristmanns í geð, en
liann verður heldur aldrei þaggaður niður eða þurrkaður út úr bókmennt-
unum fyrr en ofbeldið kynni að verða einrátt um það, hvað lesa megi,
rila og hugsa. Til þcss er hann of mennskur og til þess er hann of mikill
kunnandi sinnar íþróttar.
Kristmann hvarf ekki heim lil þess að setjast í helgan stein, enda hentaði
honum það ekki. Styrjöldin svipti hann sambandi við útgefendur sína og