Bjartur og frú Emilía: tímarit um bókmenntir og leiklist - 01.01.1994, Qupperneq 29

mörk sett kemur víða fram. Hann vitnar í verk Tolstojs og Púshkíns sér
til stuðnings: „í Önnu Karenínu og Jevgení Onegín er ekki leyst úr einu
einasta vandamáli, en þessi verk eru fullnægjandi af því einu saman að
í þeim eru allar spurningar rétt fram bornar" (XI, 288). Um leið er rnjög
greinileg andúð Tsjekhovs á því að menn séu að reyna að oftúlka verk
> hans og koma á hann einhverjum pólitískum eða trúarlegum merki-
miða:
Ég óttast þá sem leita að stefnu og hneigð milli lína og vilja endilega sjá i
mér frjálslyndan mann eða íhaldsmann. Ég er hvorki frjálslyndur, íhalds-
maður né þróunarsinni, hvorki munkur né kæruleysingi að kenningu. Ég vil
aðeins fá að vera frjáls listamaður og þykir miður að guð gaf mér ekki kraft
til að vera einn af þeim. Ég hata lygi og ofbeldi í hverri mynd sem er... (XI,
263).
Seinna í sama bréfi ítrekar hann einmitt þetta: Að „frelsi undan ofbeldi
og lygi" sé efst á þeirri stefnuskrá sem hann kysi sér „ef ég væri mikill
listamaður". En þeirri stefnuskrá vill hann samt ekki gefa jafnhátíðlegt
heiti og heimsskoðun eða þvíumlíkt:
>
Ég á mér ekki enn neina pólitíska, trúarlega eða heimspekilega heimssýn, ég
skipti um lífsskoðun á hverjum mánuði og þess vegna verð ég að takmarka
mig við að lýsa því hvernig hetjur mínar elska, kvænast, eiga börn, deyja og
hvernig þær tala (XI, 269).
Þessi hógværð öll er samt ekki fullnægjandi þegar til lengdar lætur.
Hún svarar ekki þeirri spurningu sem lætur Tsjekhov ekki í friði: Til
hvers er hann að skrifa, með hvaða hætti koma bókmenntirnar inn í
heim sem hann vildi gjarna bæta nokkuð með því að reisa handa
honum skóla, lækna bændur af kóleru og hjálpa refsiföngum? Stundum
kvartar hann yfir því að hann viti hreint ekki hvers vegna hann sé að
► þessu skriftabauki: Ekki er það fyrir almennan lesanda, sem er „illa
menntaður og upp alinn", ekki fyrir lof og hrós sem honurn er and-
styggð, til eru aðrar leiðir til að vinna sér inn peninga, honum sjálfum
finnist að vísu gaman að skrifa, en rétt á rneðan á því stendur (XI, 311).
Þeir tímar koma að hann beinlínis kvartar yfir því að hann hafi ekki
einliverja þá heimsskoðun, hugsjón, sem geti rekið hann áfram. Og skal
nú vitnað í mjög frægt bréf til Súvoríns frá árinu 1892:
Tímarit u m bókmenntir og leiklist
27