Bjartur og frú Emilía: tímarit um bókmenntir og leiklist - 01.04.2000, Síða 139

öðru en „bulli“, á því sem hefur öngva praktíska þýðingu og á fárán-
leika mannlífsins. Hann segist hata orð og tilfinningar eins og
hetjuskapur, vaskleiki, siðferði, þrifnaður, viðkvæmni en skilja og
virða hrifningu, aðdáun, innblástur og örvæntingu, lauslæti og skír-
lífi, hryggð og gleði. Hann er einnig sannfærður um að „besr takist
þau bókmenntaverk sem lýsa neikvæðum hliðum mannlegrar nátt-
úru“. (1933).
Allt var þetta að sjálfsögðu óralangt frá þeim áherslum á jákvæð
afrek og hetjuskap sem opinber menningarsrefna þessara Stalínsára
hélt að rithöfundum og lesendum, sem og þeim boðskap að Sovét-
menn væru komnir í skynsamlegan takt við sjálf lögmál fram-
faranna. Stundum er eins og Kharms sé fyrst og fremst að stinga af
frá slíkum kvöðum og bregða á spaugilegan leik eins og í „Sonnettu"
þar sem sögumaður veit ekki sitt rjúkandi ráð því hann man ekki
hvort kemur á undan, sjö eða átta. Eða þegar Kharms hendir gaman
að sjálfum sér og vinum sínum sem finna aðferð til að skrá tíðinda-
leysið („Eg ætla að hleypa þeim upp“). Fyrir kemur að lítil saga kall-
ast sterklega á við fortíð rússneskra bókmennta. „Endurminningar
gamals og viturs manns“ er til dæmis nýtt tilbrigði við „Minnisblöð
vitfirrings“ eftir Gogol, þar sem einnig er farið með skop um
formyrkvun hugans — nema hvað hjá Kharms er allri „viðkvæmni"
sleppt, allri tilfinningasemi um „litla manninn" sem truflast á geði
af því að hann er svo lágt settur að enginn virðir hann viðlits.
En þegar á heildina er litið er sá fáránleiki sem vegur salt á milli
hláturs og hrollvekju í sögum Kharms í mjög öflugum tengslum
við tíðindi og andrúmsloft í Sovétríkjunum. Tökum til dæmis
örsögu úr „Atvikum" sem segir frá því þegar Tíkakejev og Kora-
tygin fara í hár saman út af því hvort síðarnefndur hafi beðið eftir
hinum í 20 mínútur eða klukkustund. Orð sprettur af orði,
Koratygin snýtir sér á Tíkakejev úr annarri nösinni:
137