Morgunblaðið - Sunnudagur - 08.11.2015, Page 12

Dómsmál
12 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 8.11. 2015
Ú
tlit er fyrir að á næstu miss-
erum fáist úr því skorið fyrir
dómi hvort gjald sem smálána-
fyrirtæki hafa rukkað fyrir
flýtimeðferð lána telst til láns-
kostnaðar eða ekki.
Smálán ehf. og Kredia ehf. hafa stefnt
Neytendastofu vegna ákvörðunar stofnunar-
innar sem staðfest var af áfrýjunarnefnd
neytendamála um að flýtigjald teldist til láns-
kostnaðar og ætti því að vera með í útreikn-
ingi á heildarkostnaði smálána frá fyrir-
tækjunum.
Stefnurnar tvær, hvor frá sínu fyrirtæki,
eru samhljóða og voru birtar Neytendastofu í
júní síðastliðnum. Ríkislögmaður fer með mál-
ið og hefur þegar skilað greinargerðum fyrir
hönd stofnunarinnar.
Fyrirtaka verður í málinu þann 18. nóv-
ember næstkomandi. Verði málið tekið til að-
almeðferðar í kjölfarið má gera ráð fyrir að
dómar falli í málunum tveimur, sem eru rekin
saman, næsta vor.
Þetta mun vera í fyrsta sinn sem Neyt-
endastofu er stefnt fyrir rétt vegna ákvarðana
sinna eða úrskurða áfrýjunarnefndar neyt-
endamála.
Lögmaður beggja stefnenda, Smálána ehf.
og Kredia ehf., er Haukur Örn Birgisson, hrl.
hjá Íslensku lögfræðistofunni.
Aðalkrafan sem stefnendur leggja fram er
að úrskurður áfrýjunarnefndar neytendamála
nr. 13 frá 2014 sem kveðinn var upp í nóv-
ember það ár verði felldur úr gildi í heild
sinni, en hann lýtur að báðum fyrirtækjunum.
Til vara er gerð krafa um að stjórnvalds-
sektir, upp á 250 þúsund krónur fyrir hvort
smálánafyrirtæki, verði felldar niður. Til
þrautavara er þess krafist að sektarfjárhæðin,
upp á samanlagðar 500 þúsund krónur, verði
lækkuð verulega.
Efast um að lög um neytendalán
standist stjórnarskrá
Í stefnum fyrirtækjanna, sem blaðamaður
hefur undir höndum, er úrskurðinum mót-
mælt í heild sinni og einnig tilteknir ýmsir
annmarkar á honum. Til að mynda er bent á
að á einhverjum stað í áliti Neytenda-
stofu er rangt farið með nafn fyrirtækis,
og telja stefnendur það meiriháttar ann-
marka á málinu.
En í stefnunum er fleiru mótmælt en
úrskurði nefndarinnar því alvarlegar at-
hugasemdir eru einnig gerðar við sjálf lögin
um neytendalán frá 2013, einkum 26. grein
þeirra þar sem segir:
Árleg hlutfallstala kostnaðar á neyt-
endalánum má ekki nema meira en 50 hundr-
aðshlutum að viðbættum stýrivöxtum.
Smálánafyrirtækjum er, líkt og öðrum
fyrirtækjum sem veita lán, skylt að starfa eft-
ir þessum lögum.
Mælikvarðinn sem nefndur er í 26.grein
laganna, þ.e. árleg hlutfallstala kostnaðar, er
notaður til að meta raunverulegan heildar-
kostnað lána. ÁHK er prósentutala þar sem
vextir og allur lántökukostnaður er mældur á
ársgrundvelli og hugsaður þannig að neyt-
endur geti notað hann til að bera saman
hversu hagstæð lán eru.
Smálánafyrirtækin sem stefna Neytenda-
stofu telja að þetta 50% hámark á ÁHK eigi
ekki að gilda um smálánastarfsemi þar sem
hún gangi út á að lána lágar fjárhæðir.
„Lánsfjárhæðirnar sem stefnandi veitir eru
það lágar og til svo skamms tíma að tilgreint
hámark árlegrar hlutfallstölu kostnaðar í 26.
gr. laganna dugar vart til svo starfsemin
standi undir sér.“
Með öðrum orðum
telja fyrirtækin tvö að
hámark ÁHK þurfi að
vera hærra en 50%
svo smá-
lánastarfsemi
borgi sig.
Neytendastofa telur hins vegar að fyrirtækin
rukki nú þegar lánskostnað sem nemur marg-
falt hærri ÁHK en lögin segja til um.
Árleg hlutfallstala
kostnaðar reiknuð 3.214%
Málið, sem nú er á leið fyrir dómstóla, má
rekja um tvö ár aftur í tímann. Neytendastofa
óskaði fyrst eftir því með bréfi þann 19. nóv-
ember 2013 að Smálán og Kredia gerðu grein
fyrir því hvers vegna gjald vegna flýti-
afgreiðslu lána væri ekki tekið með þegar ár-
leg hlutfallstala kostnaðar (ÁHK) er reiknuð
út.
Fyrirtækin voru þá jafnan að lána um 20
þúsund krónur í einu og gjald vegna flýti-
afgreiðslu var á þessum tíma 5.990 krónur of-
an á hvert lán. Það gefur því augaleið að það
munar miklu fyrir lántaka hvort þessi kostn-
aður er reiknaður með í heildar-
lántökukostnað eða undanskilinn honum.
Í svari Smálána og Kredia þann 6. desem-
ber 2013 mótmæla fyrirtækin því að taka
flýtigjaldið með í útreikning á heildarkostnaði
við lántökuna, á þeirri forsendu að þjónustan
– þ.e. flýtiafgreiðsla lána – sé valkvæð. Lán-
taki þurfi ekki að velja flýtiafgreiðslu til að fá
lán.
Neytendastofa féllst ekki á rök fyrirtækj-
anna og reiknaði út að í raun væri árleg hlut-
fallstala kostnaðar 3.214% með flýtigjaldinu.
Það væri hinn raunverulegi kostnaður við
smálánin en ekki hin auglýsti kostnaður, sem
var þá við 50% mörkin.
Ákvörðun Neytendastofu í málinu var því
sú að Smálán og Kredia hefðu brotið gegn
lögum um neytendalán. Stjórnvaldssekt að
upphæð 250 þúsund krónur var lögð á hvort
fyrirtæki.
Í stefnunum kemur fram að fyrirtækin
hafi þegar greitt sektirnar þrátt fyrir að
efast um lögmæti þeirra.
Sama athugasemd gerð við út-
reikninga Neytendalána ehf.
Sams konar athugasemd var gerð í
bréfi til Neytendalána ehf., rekstr-
araðila smálánafyrirtækjanna Hrað-
peninga ehf., Múla ehf. og 1909 ehf.
með bréfi frá Neytendastofu 26.
febrúar 2014. Spurt var hvers
vegna fyrirtækin reiknuðu ekki
kostnað vegna flýtimeðferðar
lánshæfismats inn í kostnað lánsins, þ.e.
ÁHK.
Svar Neytendalána var raunar í svipuðum
stíl og hjá Smálánum og Kredia. Neytendur
hefðu val um hvort þeir tækju flýtileiðina eða
ekki og hún væri þar að auki keypt af fyr-
irtæki sem væri „með öllu ótengt Neyt-
endalánum,“ en þar er átt við fyrirtækið Cre-
dit Check í Svíþjóð sem hefur milligöngu um
innheimtu flýtigjalds hjá smálánafyrirtækjum
Neytendalána.
Neytendastofa féllst ekki heldur á þessi rök
og taldi að fyrirtæki Neytendalána ehf. væru
í raun að leggja kostnað á lán sín sem nemur
2.036,6% árlegrar hlutfallstölu kostnaðar, en
flýtigjaldið hjá þeim nam þá 5.400 krónum.
Ákvörðunin var því sú sama fyrir Neyt-
endalán og hinn smálánaklasann, Smálán og
Kredia. Stjórnvaldssekt að upphæð 250 þús-
und fyrir hvert fyrirtækjanna þriggja sem
veita smálán undir hatti Neytendalána.
Báðar þessar ákvarðanir Neytendastofu
voru birtar 2. júní 2014.
Ólík viðbrögð
smálánaklasanna tveggja
Báðir smálánaklasarnir nýttu rétt sinn til að
senda kæru vegna þessara ákvarðana til
áfrýjunarnefndar neytendamála sem, eins og
fram hefur komið, staðfesti í báðum tilvikum
ákvörðun Neytendastofu. Það er sá úrskurður
áfrýjunarnefndarinnar, frá 21. nóvember
2014, sem dómsmál Smálána og Kredia snýr
að.
Viðbrögð smálánaklasanna við úrskurði
áfrýjunarnefndarinnar og ákvörðun um
stjórnvaldssektir voru þó ólík. Smálán og
Kredia gáfu strax út yfirlýsingu um að þau
myndu höfða mál – sem þau hafa nú gert.
Hin fyrirtækin undir hatti Neytendalána
sögðu í svari við spurningum blaðamanns í
tölvupósti fyrr á árinu að þau myndu hlíta úr-
skurðinum og breyta háttum sínum í sam-
ræmi við kröfur Neytendastofu. Það er svo
Neytendastofu að hafa eftirlit með því hvort
viðskiptahættir og/eða skilmálar breytast.
Ekki er reyndar að sjá að neitt hafi breyst,
annað en það að nú þurfa lántakendur hjá
Neytendalánafyrirtækjunum Hraðpeningum,
1909 og Múla að greiða enn hærra verð fyrir
það sem nú er kallað „hraðvirkt lánshæf-
ismat“ en heitir ekki lengur flýtigjald eða
flýtimeðferð.
Smálánastarfsemi gengur
út á að lána lágar fjár-
hæðir í skamman tíma
með háum lánskostnaði.
Getty Images
Smálánafyrirtæki
leita réttar síns
KREDIA OG SMÁLÁN HAFA STEFNT NEYTENDASTOFU FYRIR DÓM OG
KREFJAST ÞESS AÐ ÚRSKURÐUR ÁFRÝJUNARNEFNDAR NEYTENDAMÁLA
FRÁ NÓVEMBER 2014 VERÐI FELLDUR ÚR GILDI. FYRIRTÆKIN TELJA AÐ
ÁKVÆÐI Í LÖGUM UM NEYTENDALÁN STANGIST Á VIÐ STJÓRNARSKRÁ.
Eyrún Magnúsdóttir eyrun@mbl.is