Morgunblaðið - 26.11.2015, Side 62

62
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 26. NÓVEMBER 2015
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Ríkisútvarpiðhefur áundan-
förnum árum rutt
sér til rúms á net-
inu eins og ekkert
sé sjálfsagðara.
Stofnun var sett á
fót til útvarpsútsendinga og
hafði til þeirra einkaleyfi.
Þegar fram í sótti bættist
sjónvarpið við. Síðan hefur
bæst við fréttaþjónusta á net-
inu í beinni samkeppni við
aðra fjölmiðla án þess að það
hafi verið rætt sérstaklega.
Ríkisútvarpið er ekki eini
ríkisfjölmiðillinn sem farið
hefur þessa leið. Breska ríkis-
útvarpið, BBC, rekur öflugan
fréttavef og það á einnig við
um ríkisfjölmiðla annars stað-
ar á Norðurlöndum, svo eitt-
hvað sé nefnt.
John Witherow, sem um
árabil var ritstjóri breska
blaðsins Sunday Times og hef-
ur ritstýrt The Times síðan
2013, gagnrýndi umsvif BBC á
vefnum í viðtali við vefinn
PressGazette í vikunni fyrir
að vera í beinni samkeppni við
bresk dagblöð. Hann segir að
BBC hafi verið stofnað til út-
sendinga en ekki verið ætlað
að vera útgefandi. „En það er
orðið það í raun, án þess að
nokkur hafi samþykkt það,“
segir hann í viðtalinu. „Útgef-
andi sem eyðir í grunninn mun
meiri peningum í hið prentaða
rafræna orð en við gerum, og,
held ég, þið eða nokkur ann-
ar.“
Witherow segir að þessi
starfsemi grafi undan blöðum,
hvort sem þau séu svæðis-
bundin eða dreift um allt land.
„Ef þú færð gott efni frá ríkis-
reknum útgefanda er ólíklegra
að þú gerist áskrifandi að
blaði á borð við okkar blað,“
segir hann. „Ef við viljum fjöl-
breytni í fjölmiðlun skiptir það
miklu máli.“
Witherow er þeirrar hyggju
að BBC eigi að setja efni sem
hefur verið framleitt fyrir
sjónvarp og útvarp á vefinn
með kynningum en það ætti
ekki að skrifa pistla og grein-
ar. BBC sé orðin ríkisútgáfa
sem hafi laumast inn bakdyra-
megin.
Einkareknir danskir fjöl-
miðlar hafa gagnrýnt umsvif
danska ríkisútvarpsins, DR, á
netinu harðlega. Í skýrslu
hagsmunasamtaka danskra
einkafjölmiðla, sem heita
Danskir fjölmiðlar, frá 2013
segir að vöxtur umsvifa DR á
netinu sé óviðunandi. „Öfugt
við hefðbundnar útsendingar
sjónvarps og útvarps er dreif-
ing á netinu ekki bundin af
tíðni, heldur öllum aðgengileg,
byrjunarkostnaður er lítill og
fjölbreytnin á net-
inu gríðarleg,“
segir í skýrslunni.
„Því er ekki þörf á
sjálfstæðri fram-
leiðslu fjölmiðla
ríkisins á netinu
og tilvera þeirra
þar verður aðeins réttlætt að
svo miklu leyti sem hún teng-
ist eðlilegri starfsemi þeirra í
útvarpi og sjónvarpi.“
Nokkur samhljómur er með
þessari gagnrýni danska fjöl-
miðlasambandsins og breska
ritstjórans á umsvif ríkisfjöl-
miðla á netinu.
Ríkisútvarpið hefur farið
sömu leið og ríkisfjölmiðlar
víða um heim. Þeirri ákvörðun
má líkja við það að Ríkis-
útvarpið hefði ákveðið að gefa
út dagblað áður en netið kom
til sögunnar. Umboð ríkisfjöl-
miðilsins til umsvifa á vefnum
er ákaflega óljóst. Í „lögum
um Ríkisútvarpið, fjölmiðil í
almannaþágu“ frá 2013 var
laumað inn eftirfarandi setn-
ingu í kaflann um hlutverk og
skyldur: „Ríkisútvarpið skal
framleiða og miðla vönduðu og
fjölbreyttu efni með mismun-
andi tæknilegum aðferðum til
allra landsmanna óháð bú-
setu.“ Þarna eru dyrnar opn-
aðar fyrir fjölmiðlun á netinu
án þess að það sé sagt sér-
staklega. Þetta óljósa orðalag
mætti einnig nota til að rétt-
læta blaðaútgáfu. Í raun fær
Ríkisútvarpið þarna frjálsar
hendur til að gera það sem því
sýnist.
Ekki er nánar fjallað um
þessar „mismunandi tækni-
legu aðferðir“ í lögunum.
Annars staðar í þeim segir
að Ríkisútvarpið skuli „dreifa
efni til alls landsins og næstu
miða með a.m.k. tveimur
hljóðvarpsdagskrám og einni
sjónvarpsdagskrá árið um
kring. Enn fremur að birta
valda hluta efnis síns, breytta
eða óbreytta, ásamt öðru efni í
breyttu eða óbreyttu formi
með öðrum miðlunarleiðum,
þ.m.t. að gera efni aðgengilegt
almenningi með þeim hætti að
hver og einn geti fengið að-
gang að efninu og/eða þjónust-
unni á þeim stað og á þeirri
stundu er hann sjálfur kýs.“
Af þessu er ekki annað að
skilja en að nota megi til dæm-
is netið til þess að miðla því
efni sem Ríkisútvarpið sendir
út eða framleiðir fyrir útvarp
og sjónvarp. Eðlilegt er að
Ríkisútvarpið geri efni úr út-
varpi og sjónvarpi aðgengilegt
á netinu. Útgáfustarfsemin
umfram það er hins vegar allt
annað en sjálfsögð. Með henni
er grafið undan fjölmiðlum í
einkarekstri með peningum úr
vasa almennings.
Með orðalaginu
„mismunandi tækni-
legar aðferðir“ voru
allar gáttir opnaðar
fyrir Ríkisútvarpið}
Fréttaútgáfa ríkisins
K
onur eru einungis 20% viðmæl-
enda íslenskra fjölmiðla sam-
kvæmt niðurstöðum úr nýrri al-
þjóðlegri rannsókn sem kynnt
var í vikunni og unnin er af
Global Media Monitoring Project. Niðurstöð-
urnar segja einnig að einungis tæpur þriðj-
ungur frétta í íslenskum fjölmiðlum sé skrif-
aður eða fluttur af konum.
Í fjölmiðlum heimsins er kona einn af hverj-
um fjórum viðmælendum. Staðan hér á landi er
því nokkuð verri en gerist almennt í heiminum,
þar sem íslensku konurnar eru einn af hverjum
fimm viðmælendum. Við erum líka verr sett
þegar horft er á starfsmenn fjölmiðlanna, þar
sem hlutfall kvenna er lægra hjá okkur en ger-
ist annars staðar.
Það er sjálfsagt erfitt að finna einfalt svar við
því hverju er um að kenna. Ég trúi því ekki að fjölmiðla-
fólki finnist það sem konur hafa að segja ómerkilegra en
það sem karlar hafa að segja. Umfjöllunarefni fjölmiðla
endurspegla oft á tíðum áhugasvið og tengslanet þeirra
sem þar starfa og þar sem mun fleiri karlar en konur starfa
á fjölmiðlunum gæti verið að sjóndeildarhringurinn nái
hreinlega ekki til þess sem konur eru að fást við. Ég held
að það sé langsótt skýring ef einhver vill halda því fram að
konum sé meðvitað haldið utan við umfjöllun fjölmiðlanna.
Byggt á áralangri reynslu minni af fjölmiðlastörfum eru
mín ráð til kvenna sem vilja koma sjónarmiðum sínum á
framfæri að taka upp símann og hringja í fjölmiðlana. Það
er einfalt. Ef konur hafa eitthvað að segja þá
nær það í gegn. Það þýðir ekki að kvarta und-
an því að konur komist ekki að í fjölmiðlunum.
Þær þurfa að sjá um það sjálfar að koma sér á
framfæri. Það gengur lítið að bíða við símann
og vonast til þess að einhver muni eftir þeim.
Þó gefa niðurstöður rannsóknarinnar til kynna
að það er líklegra að fjölmiðlakonur muni frek-
ar eftir þeim því einungis 8% fjölmiðlakarla
töluðu við konur.
Í hasarnum sem er á öllum fjölmiðlum þar
sem keppt er við klukkuna er hætta á að lítill
tími gefist til að upphugsa hvaða konur geti
verið viðmælendur í tilteknum fréttum. En
stundum er ekki nægilegt að muna eftir kon-
um þegar reynslan hefur sýnt að einhverjar
veigra sér við að láta hafa eftir sér eða svara í
svo stuttu máli að engin leið er að nota ein-
göngu þeirra svör. Þá er jafnvel gripið til þess ráðs að
hringja í karlinn sem er næstur á listanum. Hann hikar
ekki og lætur móðan mása. Þar með hefur bæst enn einn
karlinn í hóp viðmælenda.
Fjölmiðlum er ætlað að endurspegla samfélagið en það
blasir við að heilmikið vantar upp á þá mynd. Ættu þessar
niðurstöður ekki að hrista upp í eigendum fjölmiðla hér á
landi? Konur eru jú helmingur íslensku þjóðarinnar og
helmingur alls mannkyns. Þær ættu því að eiga að
minnsta kosti helminginn af sviðsljósi fjölmiðlanna … og
ættu þær ekki líka að vera helmingurinn af stjórnendum
fjölmiðlanna? margret@mbl.is
Margrét Kr.
Sigurðardóttir
Pistill
Of fáar konur í fjölmiðlunum?
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Farsóttarskýrslur sótt-varnalæknis fyrir árin2011 til 2014 geyma heil-miklar upplýsingar, meðal
annars um sögu hinna ýmsu sjúk-
dóma og áhrif bólusetninga hér á
landi. Þar má t.d. nefna barnaveiki
sem var alvarlegt heilsufarsvanda-
mál hér þar til bólusetning gegn
henni hófst 1934. Barnaveiki var
endanlega bægt frá landinu um
miðja 20. öld.
Hettusótt fjaraði smám saman
út eftir að almenn bólusetning með
þrígildu bóluefni gegn mislingum,
rauðum hundum og hettusótt hófst.
Hún var nánast horfin í lok 20. aldar.
Hópsýking af völdum hettusóttar
braust út í lok maí 2005 og náði há-
marki í desember sama ár. Á því ári
greindust 85 með hettusótt, flestir
20-24 ára. Sóttvarnalæknir hvatti
alla fædda 1981-1985 til að láta bólu-
setja sig ef þeir höfðu ekki verið
bólusettir áður. Verulega dró þá úr
sjúkdómnum og á árunum 2011-2014
greindist aðeins eitt tilfelli.
Bólusótt er vafalaust sá sjúk-
dómur sem valdið hefur mestum
mannskaða hér á landi. Bólusetning
gegn henni hófst snemma á 19. öld.
Kúabólusetning hefur verið eina
skyldubólusetningin hér á landi í
sögulegu samhengi. Verulega dró úr
bólusetningum gegn bólusótt á 8.
áratug 20. aldar og var skyldubólu-
setningin afnumin 1978 þegar tekist
hafði að útrýma sjúkdómnum á
heimsvísu.
Berklar ekki horfnir
Berklar hafa líklega verið til
staðar hér í stöku tilfellum frá því að
land byggðist. Það var þó ekki fyrr
en í lok 19. aldar sem læknar urðu
varir við berklatilfelli í vaxandi
mæli. Þá þótti ljóst að berklafar-
aldur var í uppsiglingu. Hann náði
hámarki í upphafi 4. áratugar 20.
aldar. Síðan dró jafnt og þétt úr ný-
gengi berkla og dánartíðni, einkum
eftir að berklalyf komu til sögunnar.
Aldrei var gripið til almennra bólu-
setninga gegn berklum hér. Fylgst
var með útbreiðslu berklasmits með
því að berklahúðprófa 6-16 ára
skólabörn. Þeim sem greindust með
smit fækkaði jafnt og þétt. Um miðj-
an 9. áratug síðustu aldar greindust
nánast engin skólabörn með berk-
lasmit. Í framhaldi af því var al-
mennum berklahúðprófum í skólum
hætt.
Þrátt fyrir að dregið hafi úr
fjölda berklatilfella undanfarna ára-
tugi hefur orðið aukning í fjölda
berklatilfella á meðal útlendinga
sem búa hér. Berklapróf eru gerð á
meðal þeirra sem hyggjast setjast
hér að. Í verklagsreglum er kveðið á
um að umsækjendur frá ákveðnum
heimshlutum skuli gangast undir
læknisrannsókn vegna sóttnæmra
sjúkdóma. Gert er berklahúðpróf á
meðal 35 ára og yngri en tekin rönt-
genmynd af þeim sem eru eldri.
Minni tíðni kynsjúkdóma
Dregið hefur úr nýgengi flestra
kynsjúkdóma. Þannig dró verulega
úr nýgengi klamydíusýkinga árið
2014. Fjöldi klamydíusýkinga á
100.000 íbúa er mestur á Íslandi
miðað við önnur Evrópulönd. Lek-
andi var algengur hér lungann úr
síðustu öld. Eftir 1990 fór mikið að
draga úr nýgengi hans. Sárasótt
var ekki algeng hér á 20. öld, að
undanskildum árum seinni heims-
styrjaldarinnar. Síðastliðinn
áratug greindust 1-7 árlega
með sárasótt. Í flestum
tilvikum mátti
rekja uppruna
smitsins til út-
landa.
Bólusetning hefur
bægt sjúkdómum frá
Morgunblaðið/Ómar
Bólusetning Sjúkdómar á borð við barnaveiki, hettusótt og bólusótt hafa
þurft að lúta í lægra haldi fyrir skipulögðum bólusetningum.
Sóttvarnalæknir hefur gefið út
skýrslur um tilkynningarskylda
sjúkdóma, annars vegar á ár-
unum 2011-2012 og hins vegar á
árunum 2013-2014. Haraldur
Briem, fyrrverandi sóttvarna-
læknir, ritaði skýrslurnar. Þær
er hægt að lesa á vef Embættis
landlæknis (landlaeknir.is). Í
þeim er fjallað um ýmsa smit-
sjúkdóma hér á landi á þessum
árum og gerður samanburður
við faraldsfræði þeirra á fyrri
árum.
Einnig er fjallað um þann ár-
angur sem hefur náðst við
að halda þessum sjúk-
dómum í skefjum með
bólusetningum o.fl.
Sömuleiðis er fjallað um
sýklalyfjanotkun, bólu-
setningar og sýk-
ingar í
tengslum við
veitingu heil-
brigðisþjón-
ustu.
Tilkynntir
sjúkdómar
FARSÓTTARSKÝRSLUR
Haraldur
Briem