Morgunblaðið - Sunnudagur - 28.02.2016, Síða 16

VIÐTAL
16 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 28.2. 2016
tók þau af lífi, og lofaði að fjarlægja allt, sem
ekki væri þeim að skapi.
„Ég lærði mína lexíu af Bóksalanum í Ka-
búl,“ segir hún og hlær. Bóksalinn leyfði henni
að búa hjá fjölskyldu sinni og þegar bókin kom
út fór hann í mál fyrir trúnaðarbrest, fannst
hann hafa verið niðurlægður með þeirri inn-
sýn, sem Seierstad veitti í fjölskyldulíf hans.
„Það er hluti af ástæðunni. Það voru rétt-
arhöld og ég get ekki leyft mér að ganga í
gegnum slíkt aftur. Það er eitt. Annað er að
okkur blaðamönnum leið oft eins og við værum
óboðnir gestir, við fundum fyrir þessu í rétt-
arhöldunum þar sem foreldrarnir voru við-
staddir. Ég fékk martraðir um að foreldrar
segðu eftir á að ég hefði traðkað á minningu
barnsins þeirra.“
Í The New York Times er farið sérstaklega
lofsamlegum orðum um vinnubrögð Seierstad
og sagt að lýsing hennar á aðferðum sínum í
eftirmála ætti að vera skyldulesning fyrir alla
nemendur í blaðamennsku.
„Sennilega er ekki hægt að bera sig öðru
vísi að þegar viðfangsefnið er svona mikil sorg
og harmur,“ segir hún. „Á endanum dró eng-
inn neitt til baka og ég held að meginástæðan
hafi verið að foreldrarnir gátu dregið sitt til
baka þegar þeir vildu. Þetta veitti þeim líka ör-
yggi, oft sögðu foreldrar mér eitthvað, sem
þeir voru ekki vissir um að þeir vildu að færi í
bókina, en vildu að ég heyrði. Þeir voru örugg-
lega opnari.“
Yrði erfiðara að skrifa bókina núna
Seierstad segir að eftir að bókin fór í prentun
hafi móðir Simonar hringt í sig og spurt hvort
það væri of seint að taka viðtölin við sig til
baka.
„Hún sagðist vera andvaka á kvöldin og
velta fyrir sér hvað fólk myndi halda um sig að
vera að tala svona um son sinn,“ segir hún.
„Ég róaði hana niður og sagði henni hvað það
sem hún hefði lagt til málanna hefði verið gott.
Þarna var of seint að breyta neinu. Eftir að
bókin kom út rigndi hins vegar yfir hana bréf-
um og lækum. Allir reyndust mjög ánægðir
með að hafa tekið þátt, það hafa þeir sagt mér,
jafnvel drengurinn Viljar, sem lifði af og var
mjög tvístígandi, sagðist glaður. Hann vildi
vera með til að halda á lofti minningu Simonar,
vinar síns, en óttaðist að taka of mikið pláss frá
þeim, sem létu lífið. Hann sagðist líka vera
ánægður með að ég skyldi skrifa bókina á
þessum tíma vegna þess að nú gæti hann ekki
talað svona lengur. Þegar ég talaði við hann
var hann enn í menntaskóla og mundi hvað
þeim lá helst á hjarta. Nú er hann kominn í há-
skóla og sagði að svo margt annað hefði gerst í
lífi sínu, hann væri meira að segja farinn að
tala öðru vísi. Þarna var ákveðinn gluggi til að
gera þetta, ekki strax á eftir meðan sárin voru
enn opin, en einu og tveimur árum síðar á með-
an þetta yfirskyggði enn allt annað. Ég held að
ef ég ætlaði að skrifa þessa bók núna yrði það
miklu erfiðara.“
Seierstad óskaði eftir viðtali við Breivik, en
fékk ekki. Var það léttir þegar allt kom til alls?
„Sennilega – ég veit það ekki,“ segir hún og
bætir við: „Ég átt í raun aldrei von á að fá að
hitta hann. Þegar fólk spurði mig að hverju ég
hefði ætlað að spyrja hann var erfitt að svara
vegna þess að ég átti aldrei von á innst inni að
hann segði já og settist því aldrei niður til að
leggja niður fyrir mér spurningar. Þegar ég
síðan fékk bréf frá honum eftir ár nýttist það
mér vegna þess að það staðfesti hvernig hann
hugsar, hvernig hann er alltaf að reyna að
semja um hluti. Mér er líka minnisstætt að ein
móðirin, móðir Anders Kristiansen, sagði við
mig að hefði ég hitt hann hefði hún dregið sig
til baka og það hefði verið synd því að bókin
hefði goldið fyrir. Foreldrar Anders eru úr
hópi þeirra, sem eru bitrir, reiðir út í Noreg,
reiðir út í lögregluna, en foreldrar Simonar og
foreldrar Bano, sem var einnig skotin til bana í
Útey, eru sáttfúsari, líta svo á að þetta hafi
gerst og við engan sé að sakast nema Breivik.
Það hefði verið rangt að hafa aðeins þeirra við-
brögð því að ég er viss um að margir foreldrar
eiga meira sameiginlegt með foreldrum And-
ers.“
„Ef hann langar í bókina getur
hann keypt hana“
Seierstad fékk tvö bréf frá Breivik áður en
bókin kom út. Eftir útgáfuna barst henni
handskrifuð orðsending frá honum með einni
setningu: „Gætir þú vinsamlegast sent mér
bókina?“
„Útilokað, hugsaði ég, ef hann langar í bók-
ina getur hann keypt hana,“ segir hún. „Svo
fékk ég bréf frá lögfræðingnum hans þar sem
ég var beðin um að vinsamlegast senda honum
bókina. Ég svaraði þessu ekki einu sinni og
fékk þá annað bréf frá lögfræðingnum með
sömu ósk. Ég velti fyrir mér hvort það væri
ekki dýrara fyrir lögfræðinginn að skrifa þessi
bréf, en að fara og kaupa bókina,. Þar var ég
ekki að hugsa um minn hag því að höfund-
arlaun mín af henni fara í styrktarsjóð, sem
heitir „En av os“. Að endingu varð úr að útgef-
andinn setti eintak í umslag og sendi lögfræð-
ingnum. Ári síðar sendi Breivik hinum ýmsu
sérfræðingum um öfgahyggju og nasisma bréf
og bað þá um að rannsaka mál sitt. Nokkrir
þeirra svöruðu og þá fór hann að setja sín skil-
yrði. Eitt skilyrðið var að nefna aldrei bókina
Einn af okkur og nefna aldrei nafn mitt, Åsne
Seierstad. Þá mættu þeir koma. Þá vissi ég að
hann hafði lesið bókina og líkaði hún ekki.“
Varasöm þróun heimsmála
Seierstad skrifaði grein, sem birtist meðal
annars í Sunnudagsblaði Morgunblaðsins, eft-
ir hryðjuverkin í París 13. nóvember 2015 þar
sem hún fjallaði um öfgar Ríkis íslams og öfg-
ar Breiviks þar sem aðeins er að finna svart og
hvítt. Niðurstaða hennar var sú að bæði öfl
berðust gegn sama lífsstíl, sem hún kallaði
gráa svæðið. Svo virðist sem línur séu að fær-
ast til í Evrópu, flokkar sem áður voru á jaðr-
inum, njóta skyndilega fylgis. Seierstad segir
að ástæða sé til að hafa áhyggjur af þróuninni.
„Staðan í heiminum veldur mér miklum
áhyggjum,“ segir hún. „Atburðir í Sýrlandi og
Írak, ágreiningur Tyrkja og Rússa, samskiptin
við Bandaríkin, staða Ríkis íslams,. Hvernig
við tökum á flóttamönnunum – við getum ekki
veitt þeim öllum heimili, það er ekkert pláss í
Evrópu. Og hægri öfgahyggja mun fara vax-
andi, ég kann ekki við að segja þetta er bara
byrjunin, það hefur svo oft verið sagt áður, en
hún er á uppleið. Það kemur fram hjá lögreglu
og fræðimenn segja það sama. Í skólum í Ósló
birtust í mánuðinum spjöld á veggjum með
hægri öfgaboðskap. Ég fór í skóla í gær og þar
sagðist kennarinn vera með nemanda í bekkn-
um sem styddi Breivik. Strákurinn hafði ekki
talað um það í tíma, en skrifað á netið og ör-
yggislögreglan hafði séð það og látið skólann
vita.. Fólk játar hins vegar ekki stuðning við
Breivik og skoðanir hans opinberlega í Noregi,
frekar í löndunum kringum okkur.“
Vonaðist eftir að kalla
fram byltingu
Seierstad telur hins vegar ólíklegt að Breivik
muni nokkurn tímann afla sér fylgis.
„Það er athyglisvert við Breivik og verður
rökrétt við lestur bókarinnar: Hvernig ætti
þessi maður nokkurn tímann að geta náð sér í
fylgjendur. Hann er undirmálsmáður þó að
mér líki ekki það orð. Hann reynir að fara út í
heiminn og finna sér samastað og er alls staðar
hafnað, meira að segja af öfgamönnum lengst
til hægri. Þegar bloggarinn Fjordman, sem
Breivik dáði, var spurður hvers vegna hann
hefði ekki virt hann svars var svarið: Af því að
hann var svo leiðinlegur. Það er eitthvað skrít-
ið við hann, hann passaði ekki inn í félagslega.
Sagt var um hann að hann hefði lagt svo hart
að sér að vera svalur að hann varð hallær-
islegur. Jafnvel núna, eftir að hann gerði sig að
fífli hvað eftir annað við réttarhöldin með því
að nefna Evrópsku söngvakeppnina og sjón-
varpsþáttinn Beðmál í borginni eða þegar
hann hristir saman yfirlýsingar um kalífatið
eða ríki múslima og örlög Evrópu við ómerki-
leg smáatriði um sjálfan sig höfðar hann ekki
til neins. Hann mun aldrei fá neinn til fylgis við
sig. Ég held að hann muni ekki hafa þau áhrif
að einhverjir fari að apa eftir honum. Það má
búast við öfgum og að hræðilegir hlutir geti
gerst, en ég held að það yrði ekki vegna Brei-
viks. Innblásturinn gæti verið sá sami og fékk
Breivik til að fremja sín voðaverk. En hann er
ekki kveikjan og ég held að hann sé mjög
óánægður með það þar sem hann situr í sínum
fangaklefa. Hann vonaði hann yrði kveikjan að
sellum, sem myndu starfa um alla Evrópu,
fremja hryðjuverk og loks yrði hann leystur úr
haldi. Hann vonaðist eftir að leysa úr læðingi
byltingu. Hann er hluti af einhverju, sem er í
deiglu í Evrópu, en hann er öfgakennd útgáfa
af því.“
Vitlausar áherslur í Svíþjóð
Seierstad segir að Svíþjóð sé dæmi um vand-
ann. „Þar hefur verið mikill vöxtur lengst til
hægri,“ segir hún. „Svíar hafa líka tekið inn
mikið af flóttamönnum án þess að taka í raun á
málinu. Þeir taka við fjölda flóttamanna í hlut-
um Stokkhólms og Malmö. Um leið draga þeir
úr starfsemi félagsmiðstöðva fyrir ungt fólk,
draga úr þjónustu bókasafnanna. Þeir draga
úr öllu sem er ókeypis. Eftir er afþreying, sem
kostar peninga. Þetta er máttlaus stefna. Ef
það á að taka á móti fólki þarf það að geta að-
lagast, það þarf að vera velkomið, annars er
enginn tilgangur.“
Hefur þá skortur á þrótti til að taka á mál-
efnum innflytjenda skapað tómarúm þar sem
öfgamenn hafa hreiðrað um sig?
„Ég held að við séum alltaf að horfast í
augu við þessi mál,“ segir hún. „Ég ætti
kannski ekki að ræða Svíþjóð í því samhengi
’Og hægri öfga-hyggja mun faravaxandi, ég kann ekkivið að segja þetta er
bara byrjunin, það hefur
svo oft verið sagt áður,
en hún er á uppleið.
Breivik situr í Skien-fangelsi um 130 km suður af Ósló. Hann hefur stefnt
norska ríkinu vegna aðbúnaðarins og verður réttað í málinu í fangelsinu í mars.
AFP
Blóm í vasa á strönd Úteyjar í
minningu fórnarlamba Breiviks.
AFP
Breivik hefur hægri hnefa á loft í öfgakveðju í upphafi réttarhaldanna yfir honum
í apríl 2012. Hann var dæmdur í 21 árs fangelsi með möguleika á framlengingu.
AFP
Gígur myndaðist eftir að sprengja Anders Behrings Breiviks sprakk í sendi-
ferðabíl fyrir utan stjórnarskrifstofur í Ósló 22. júlí 2011.
AFP