Orð og tunga - 01.06.2012, Qupperneq 50

40
Orð og tunga
2 Askorun um endurmat orðabókarlýsingar
Rafræn birting orðabókargagna og sú gagnavinnsla sem þar er að
baki hefur á margvíslegan hátt breytt forsendum og aðstæðum orða-
bókargerðar og losað um ýmsar hömlur við mótun og framsetningu
orðabókarlýsingar. Frá sjónarmiði orðabókarnotenda virðist augljóst
hagræði að því að geta farið beinustu leið að því orði sem athuga skal,
tilgreina einfaldlega ritmynd orðs án þess að huga að stöðu þess í
stafrófsröð með öðrum orðum eins og löngum hefur þurft. Frá sjónar-
miði orðabókarhöfundar fela þær aðstæður líka í sér verulegt hagræði.
Þar skiptir mestu að orðabókarlýsingin er ekki bundin endanlegum
búningi frá upphafi, bæta má við nýjum orðum og efnisþáttum og
endurskoða og lagfæra lýsinguna á öllum stigum verksins.
I samanburði við orðabækur í prentuðum búningi eru meginum-
skiptin þau að viðhafa má einfaldari og frjálsari efnisskipan, þar sem
einingar orðabókartextans eru í minna mæli háðar og undirskipaðar
öðrum einingum. Um leið gefst kostur á margs konar tengingum og
vísunum jafnt innan textans sem út fyrir hann, sem dýpka lýsinguna
og bregða upp nýjum sjónarhornuin (sjá nánari umfjöllun hjá Trap-
Jensen 2008). Það gefur m.a. færi á að skoða samstæðar heildir innan
orðaforðans betur og nánar en áður og draga fram heillega mynd af
efnisþáttum sem löngum hafa birst á brotakenndan hátt í lýsingu
einstakra orða.
S\'o að þetta sjónarmið fái notið sín verður að endurskoða og um-
breyta þeirri efnisskipan sem ráðið hefur ferðinni í prentuðum orða-
bókum. Við almennustu og víðtækustu lýsingu orðaforðans hafa
formbundnir eiginleikar orðanna (flettiorðanna) jafnan verið lagðir
til grundvallar þar sem merkingarlegur breytileiki og margræðni er
með í för, með viðeigandi skiptingu í merkingarliði o.s.frv. Sú efnis-
skipan á ekki við þegar innbyrðis vensl og samstætt orðafar er til at-
hugunar. I stað þess þarf lýsingin í auknum mæli að beinast að merk-
ingarbundnum eiginleikum orðanna, þar sem hver fletta er merk-
ingarlega einræð. Með því móti verður merkingarþátturinn virkur
til flokkunar orðaforðans og getur kallast á við málfræðileg einkenni
orðanna (t.d. orðflokk) eða formbúning þeirra (sjá einnig Jón Hilmar
Jónsson 2009a: 259-262).
Merkingarlegt sjálfstæði snýr ekki aðeins að stökum orðum. Þar
eiga merkingarbær orðasambönd einnig hlut að máli. I almennum
orðabókum hefur lýsingu orðasambanda á ýmsan hátt verið þröngur