Náttúrufræðingurinn - 2015, Blaðsíða 24

Náttúrufræðingurinn
24
Hræbjölluættin
(Silphidae)
Í heiminum eru þekktar um
183 tegundir hræbjallna og
er langflestar þeirra að finna á
norðurhveli jarðar.1,2 Alls finnast 28
tegundir í Evrópu og tilheyra þær
níu ættkvíslum.2 Ættin heyrir undir
yfirættina Staphylinoidea ásamt
jötunuxaætt (Staphilinidae) og
fleiri ættum og skiptist hún í tvær
samstofna undirættir, Silphinae og
Nicrophorinae.3
Hræbjöllur hafa meira eða minna
flatan bol og eru tiltölulega breiðar
um sig. Skjaldvængir enda ýmist
þverstýfðir og ná þá ekki að hylja
allan afturbolinn (Nicrophorinae)
eða þeir eru ávalir í endann og hylja
afturbolinn alveg (Silphinae). Fálm-
arar eru langir og grannir, gerðir
úr ellefu liðum.2 Sniglanárakki til-
heyrir undirættinni Silphinae.
Flestar hræbjöllur lifa á rotnandi
hræjum hryggdýra en dæmi eru
um annars konar fæðuval. Sumar
tegundir eru rándýr, aðrar lifa á
rotnandi plöntuleifum og enn aðrar
á lifandi plöntum.4
Fyrsti sniglanárakkinn
Þegar bjallan fannst varð strax
ljóst að um var að ræða karldýr
af tegundinni Phosphuga atrata (1.
mynd) þar sem einn höfunda (A-
K.K.), sem fann bjölluna, stund-
aði áður rannsóknir á hræbjöllum
í Þýskalandi. Síðar var grein-
ingin staðfest með notkun grein-
ingarlykla.4,5 Aðeins ein tegund í
Mið-Evrópu líkist þessari tegund,
þ.e. Silpha obscura (Linnaeus, 1758),
og tilheyrir hún sömu undirætt.
Sniglanárakki hefur áberandi lengri
kjálka og mjórra höfuð.6
Sniglanárakki er ófleygur með
flatan egglaga bol. Í Evrópu er
umtalsverður breytileiki í stærð
bjallnanna, lengdin allt frá 9 til
16 mm.2 Þetta fyrsta íslenska ein-
tak reyndist vera 12 mm á lengd
frá kjálkum aftur á enda skjald-
vængja, ívið styttra en flestar bjöllur
í sunnanverðu Þýskalandi þar sem
meðallengdin er 14 mm (gögn A.-
K.K. frá Mooswald, n=29).
Lífsferill og lífshættir
sniglanárakka
Mökun fer fram á sumrin og haustin
og bjöllurnar verpa að vetri liðnum
eftir að hafa legið í dvala.6 Eggjum
er verpt stökum í efsta lag jarðvegs.
Það tekur eggið átta daga að þrosk-
ast við stofuhita. Nýklaktar lirfur
eru kvikar og ferðast um í leit að
bráð. Bæði lirfurnar og fullorðnar
bjöllur leggjast á lifandi snigla.
Lirfurnar eru afar sérstakar, sterk-
Í seinni tíð er fátítt að nýjar tegundir bjallna finnist hérlendis. Mjög óvænt og fyrir hreina tilviljun fannst bjalla
af hræbjölluætt (Silphidae) við Rannsóknastöð skógræktar á Mógilsá í Kollafirði hinn 20. maí 2012. Hún skreið
í skógarjaðri nálægt húsum rannsóknastöðvarinnar (64°12,3503’ N, 21°42,2678’ V). Tegund þessarar ættar hefur
ekki fundist hér á landi áður. Því er bæði um að ræða nýja tegund fyrir Ísland og nýja ætt. Við athugun kom í ljós
að tegundin var Phosphuga atrata (Linnaeus, 1758). Hún hefur fengið heitið sniglanárakki á íslensku.
Agnes-Katharina Kreiling, Matthías Alfreðsson og Erling Ólafsson
Sniglanárakki
(Phosphuga atrata (L.))
finnst á Íslandi
(Coleoptera; Silphidae)
Ritrýnd grein
Náttúrufræðingurinn 85 (1–2), bls. 24–27, 2015