Náttúrufræðingurinn - 2015, Qupperneq 35

35
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Þakkir
Rannsóknirnar fengu styrk úr Rannsóknasjóði Rannsóknamiðstöðvar Ís-
lands (Styrknúmer 050250031) og frá Háskólanum á Hólum. Auk þess
fékk Tyler OLIN Fellowship frá Atlantic Salmon Federation til að vinna
að þessum rannsóknum. Við þökkum Sigurði Snorrasyni og Skúla Skúla-
syni fyrir störf þeirra í meistaranefndum Tylers og Guðmundar; Bjarna
Jónssyni, Eik Elfarsdóttur og Guðna Guðbergssyni fyrir upplýsingar um
hentugar ár til rannsókna; Brodda Rey Hansen, Hönnu Sigrúnu Helga-
dóttur, Hlyni Reynissyni, Rán Sturlaugsdóttur, Matt Allen og Donnu
Fauts fyrir aðstoð við vettvangsvinnu; og Hjalta Þórðarsyni fyrir að út-
vega kort af rannsóknasvæðinu. Eftirfarandi myndir og töflur eru endur-
gerðar og unnar úr þegar birtum greinum: 1. tafla; 3., 5. og 6. mynd14 og
1. og 2. tafla; 7. og 8. mynd.15
Heimildir
1. Agnar Ingólfsson 2005. Community structure and zonation patterns of
rocky shores at high latitudes: An interocean comparison. Journal of
Biogeography 32. 169–182.
2. Ferreira, C.E.L., Floeter, S.R., Gasparini, J.L., Ferreira, B.P. & Joyeux, J.C.
2004. Trophic structure patterns of Brazilian reef fishes: a latitudinal
comparison. Journal of Biogeography 31. 1093–1106.
3. Nakano, S., Fausch, K.D. & Kitano, S. 1999. Flexible niche partitioning via
a foraging mode shift: a proposed mechanism for coexistence in stream-
dwelling charrs. Journal of Animal Ecology 68. 1079–1092.
4. Sutherland W.J. 1996. From individual behavior to population ecology.
Oxford University Press, Oxford, UK. 213 bls.
5. Arnþór Garðarsson 1997. Vistfræðileg flokkun íslenskra vatna. Týli 9.
1–10.
6. Guðni Guðbergsson & Þórólfur Antonsson 1996. Fiskar í ám og vötnum.
Fræðirit fyrir almenning um íslenska ferskvatnsfiska. Landvernd,
Reykjavík. 191 bls.
7. Heggenes, J. & Saltveit, S.J. 2007. Summer stream habitat partitioning by
sympatric Arctic charr, Atlantic salmon and brown trout in two sub-arc-
tic rivers. Journal of Fish Biology 71. 1069–1081.
8. Sigurður Guðjónsson 1990. Classification of Icelandic watersheds and
rivers to explain life history strategies of Atlantic salmon. Doktorsritgerð
við Oregon State University í Corwallis, USA. 136 bls.
9. Ferguson, M.M. & Noakes, D.L.G. 1982. Genetics of social behaviour in
charrs (Salvelinus species). Animal Behaviour 30. 128–134.
10. Grant, J.W.A. & Noakes, D.L.G. 1987. Movers and stayers: foraging tac-
tics of young-of-the-year brook charr, Salvelinus fontinalis. Journal of
Animal Ecology 56. 1001–1013.
11. Keeley, E.R. & Grant J.W.A. 1995. Allometric and environmental
correlates of territory size in juvenile Atlantic salmon (Salmo salar). Cana-
dian Journal of Fisheries and Aquatic Sciences 52. 186−196.
12. Stefán Ó. Steingrímsson & Grant, J.W.A. 2008. Multiple central-place
territories in wild young-of-the-year Atlantic salmon Salmo salar. Journal
of Animal Ecology 77. 448–457.
13. Keeley, E.R. 2000. An experimental analysis of territory size in juvenile
steelhead trout. Animal Behaviour 59. 477–490.
14. Tunney, T.D. & Stefán Ó. Steingrímsson 2012. Foraging mode variation
in three stream-dwelling salmonid fishes. Ecology of Freshwater Fish 21.
570–580.
15. Guðmundur Smári Gunnarsson & Stefán Ó. Steingrímsson 2011.
Contrasting patterns of territoriality and foraging mode in two stream-
dwelling salmonids, Arctic charr (Salvelinus alpinus) and brown trout
(Salmo trutta). Canadian Journal of Fisheries and Aquatic Sciences 68.
2090–2100.
16. Sigurjón Rist 1990. Vatns er þörf. Bókaútgáfa Menningarsjóðs, Reykjavík.
248 bls.
17. Stefán Ó. Steingrímsson & Grant, J.W.A. 2003. Patterns and correlates of
movement and site fidelity in individually tagged young-of-the-year
Atlantic salmon (Salmo salar). Canadian Journal of Fisheries and Aquatic
Sciences 60. 193–202.
18. McLaughlin, R.L., Grant, J.W.A. & Kramer, D.L. 1992. Individual
variation and alternative patterns of foraging movements in recently-
emerged brook charr (Salvelinus fontinalis). Behaviour 120. 286–301.
19. Schoener, T.W. 1981. An empirically based estimate of home range.
Theoretical Population Biology 20. 281–325.
20. Grant, J.W.A. & Kramer, D.L. 1990. Territory size as a predictor of the
upper limit to population density of juvenile salmonids in streams.
Canadian Journal of Fisheries and Aquatic Sciences 47. 1724–1737.
tilgátur þar að lútandi. Í stuttu
máli sýna laxfiskar í ám hérlendis
mikinn breytileika í atferli, á milli
einstaklinga, stofna og tegunda,
og endurspeglar hann þau fjöl-
breyttu búsvæði sem fiskarnir nýta
sér. Atferlisrannsóknir sem þessar
auka skilning á því hvernig ungir
laxfiskar velja sér hentug búsvæði
og fæðuauðlindir, keppa um þau og
deila þeim, en rannsóknir okkar eru
þó einungis fyrstu skrefin á þessu
fræðasviði hérlendis. Við vonum að
sérstaða og fjölbreytileiki íslenskrar
náttúru nýtist til frekari grunnrann-
sókna á sviði atferlisfræðinnar og
að þessi fræðigrein leiki í framtíð-
inni stærra hlutverk við að útskýra
aðlögun og tilvist dýra í ferskvatni
og annars staðar.
Summary
Foraging mode and territoriality
in Icelandic salmonids
Foraging mode and territoriality influ-
ence the abundance and distribution of
juvenile salmonids. To date, limited data
exists on these behaviours and their eco-
logical role in Icelandic salmonids. Here,
we report on two studies dealing with
the foraging mode (153 fish; Arctic charr,
brown trout, Atlantic salmon) and terri-
toriality (61 fish; Arctic charr, brown
trout) of young-of-the-year (0+) salmo-
nids in Icelandic streams. Although
most fish sit-and-wait to ambush prey
drifting in the water current, they show
considerable individual, population and
species differences in search mobility
and territorial behaviour. Arctic charr in-
habit the slowest waters and are the
most mobile; Atlantic salmon inhabit the
fastest waters and are the least mobile,
whereas brown trout are intermediate.
Also, Arctic charr have larger territories
than brown trout, and territory size in-
creases with increasing fish size and de-
creasing food availability. Finally, brown
trout appear to defend their territories
more efficiently than Arctic charr. Thus,
Icelandic salmonids exhibit great varia-
bility in foraging and territorial behav-
iour, which relates to and shapes their
habitat use. Behavioural studies increase
our understanding of the mechanisms
that affect habitat use, fitness and distri-
bution of wild salmonids in Icelandic
streams.
Útbreiðsla laxfiska hérlendis
hefur verið kortlögð með tilliti til
vistfræðilegrar flokkunar straum-
vatna.6,8 Bleikja er algeng í köldum
dragám á eldra bergi á Aust-
fjörðum, Vestfjörðum, Tröllaskaga
og hálendinu, sem og í næringar-
snauðum jökulám. Lax ríkir hins
vegar í næringarríkum lindám
á ungum, gljúpum berggrunni í
jaðri gosbeltisins sem teygir sig frá
Reykjanesi norðaustur í Öxarfjörð,
og í næringarríkustu dragánum sem
renna af grónum heiðum í Húna-
vatnssýslu og upp af Vopnafirði og
Borgarfirði (sk. heiðavötn), eða hafa
viðkomu í votlendi á Vesturlandi og
Snæfellsnesi (sk. dalavötn).5,8 Urriði
er algengur á móbergssvæðum á
Suðurlandi og fyrir ofan fossa í
hlýrri, næringarríkari ám, þangað
sem lax nær ekki að ganga til
hrygningar.6 Í þeim rannsóknum
sem hér er lýst höfum við nýtt fjöl-
breytileika íslenskra straumvatna
hvað varðar vatnshita, fæðufram-
boð og straumlag til að skoða áhrif
og tengsl mikilvægra vistfræðilegra
áhrifaþátta við fæðu- og óðalsat-
ferli laxfiska, og prófa fræðilegar