Náttúrufræðingurinn - 2015, Qupperneq 42

Náttúrufræðingurinn
42
og þess vegna var ólíklegt að menn
smituðust af henni. Frumuræktir
úr svínum, köttum, hundum og
naggrísum voru einnig ónæmar,
en veiran fjölgaði sér og olli út-
breiddum skemmdum í frumurækt
úr kálfum.26 Það kom á óvart vegna
þess að ekki var vitað til að naut-
gripir sýktust af mæði eða visnu.
Rannsóknir á visnu-
veiru í rafeindasmásjá
Í árslok 1957 festi Tilraunastöðin á
Keldum kaup á Siemens-rafeinda-
smásjá af nýjustu gerð og var hún
tekin í notkun í ársbyrjun 1958.
Fyrstu rafeindasmásjárrannsóknir
á visnuveiru voru gerðar haustið
1958. Örþunnar sneiðar af sýktri
frumurækt með útbreiddum frumu-
skemmdum (7. mynd b) voru skoð-
aðar í smásjánni og ósýkt frumu-
rækt skoðuð til samanburðar. Á yfir-
borði frumna í sýktu frumuræktinni
sáust hrúgur af kúlulaga ögnum, 70
til 100 nm í þvermál, með dökkum
kjarna (8. mynd a og b). Í sumum
sneiðum sáust belgir með tvöfaldri
himnu sem höfðu myndast við
knappskot út frá frumuhimnunni
og virtust þeir vera forverar agn-
anna á frumuyfirborði (9. mynd).
Þetta líktist mjög rafeindasmásjár-
myndum af RNA-æxlisveirum, sem
voru vel þekktar á þessum árum,
og benti til að hér væru á ferðinni
visnuveiruagnir. Visnuveira var við-
kvæm fyrir fituleysum24 og þess
vegna var líklegt að hún væri með
fituhjúp, sem er einkenni þeirra
veira sem verða til við knappskot
frá frumuhimnu. Athuganir sýndu
að það var fylgni milli fjölda sýkj-
andi visnuveira í frumurækt og
fjölda agna, og studdi þetta þá
ályktun að agnirnar sem sáust í raf-
eindasmásjánni væru visnuveiran.27
Ennfremur var frumuræktarvökvi
með miklu magni af visnuveiru
hreinsaður og veirurnar felldar til
botns með skilju. Þegar örþunnar
sneiðar af botnfallinu voru skoð-
aðar í rafeindasmásjá sást að þar var
mikill fjöldi visnuagna.28 Allar síð-
ari rannsóknir hafa staðfest þessar
niðurstöður.
Ræktun mæðiveiru í
frumurækt
Árið 1958 ræktaði Björn Sigurðs-
son veiru í frumurækt úr lungum
mæðiveikrar kindar, en frumurækt
frá æðaflækju úr heilahólfi visnu-
kinda hafði áður reynst vel til að
rækta veiruna beint frá sjúkum
kindum. Síðar var veiran ræktuð úr
fleiri mæðilungum.29 Hún olli mæði
í kindum sem voru sýktar beint í
lungun með síuðum frumurækt-
arvökva.30
Samanburður á veirustofnum
sem ræktaðir voru úr mæðilungum
og visnuheilum sýndi að þeir voru
nauðalíkir en þó ekki að öllu leyti
eins. Breytingar í sýktri frumurækt
voru eins hjá mæði- og visnuveirum
og sams konar agnir og knappskot
frá frumuhimnu sáust í rafeindasmá-
sjá.31 Hins vegar fjölgaði mæðiveirum
heldur hægar í frumurækt. Fjölg-
unartími beggja veira var þó langur
miðað við flestar þekktar dýraveirur
en svipaður og hjá æxlisveirum sem
höfðu verið rannsakaðar í frumu-
rækt. Mótefnamælingar á sermi úr
mæðikindum annars vegar og visnu-
kindum hins vegar gegn 15 stofnum
af visnuveiru og 115 stofnum af
mæðiveiru sýndu minni svörun í
visnusermi gegn mæðiveirustofn-
unum en gegn visnuveirustofnum.
Það var því munur á mótefnavökum
mæði- og visnuveirustofna.32 Niður-
staða þessara rannsókna var þó sú
að munurinn á mæði- og visnu-
veirum væri ekki meiri en svo að
þær gætu talist mismunandi stofnar
af sömu veirunni,33 sem oftast er
nefnd mæði-visnuveira. Hin nánu
tengsl milli mæði- og visnuveira voru
staðfest með dýratilraunum. Kindur
sem voru sýktar beint í lungu með
mæðiveiru fengu einkenni mæði en
einnig skemmdir í heila sem voru
einkennandi fyrir visnu.30 Kindur
sem voru sýktar með visnuveiru
beint í heila fengu á sama hátt ekki
aðeins visnu heldur einnig lungna-
skemmdir einkennandi fyrir mæði.34
8. mynd a. Kúlulaga visnuagnir á yfirborði frumu. b. Stækkuð mynd af visnuögnum, 70–100 nm í þvermál. Endurprentað með leyfi Elsevier.27
– a. Spherical visna particles on a cell surface. b. Visna particles, 70–100 nm in diameter, at a higher magnification. Reprinted with kind permis-
sion from Elsevier.27