Náttúrufræðingurinn - 2015, Page 48

Náttúrufræðingurinn
48
5. mynd. Hitastig (°C, eftir lit) í 850 hPa þrýstifletinum og þykktin á milli 1000 og 500 hPa
þrýstiflatanna (dm, línur). Þykktin er góður mælikvarði á hitafar í lægri lögum lofthjúps.
Myndin sýnir því að eðlisþungt og ískalt heimskautaloft var farið að berast yfir Grænlands-
jökul um miðnætti 10. janúar. Gögn frá Reiknimiðstöð evrópskra veðurstofa, gildistími 10.
janúar 2012 kl. 00. – Temperature at 850 hPa (shaded, °C) and the 1000–500 hPa thickness
(lines, dm). The thickness is a good indicator of the temperature of the airmass in lower levels of
the atmosphere. The figure shows cold and dense Arctic air flowing over the Greenland ice sheet
at noon 10 January. An analysis from the European Centre of Medium-Range Weather Fore-
casts, valid 10 January 00 UTC.
var mjög mikil á Vesturlandi, og
aldrei fyrr hafði orðið eins mikil
uppsöfnun seltu á tengivirki Lands-
nets á Brennimel.
Saltagnir eru algengar í and-
rúmslofti yfir sjó og mjög áberandi
í jaðarlaginu, í neðstu 1–2 km loft-
hjúpsins. Á eftir vindblásnu ryki er
hafið helsta uppspretta agna í loft-
hjúpnum.4 Flestar agnirnar verða til
við það að loftbólur í öldufaldinum
springa og kasta 100–200 örsmáum
dropum upp í andrúmsloftið (2.
mynd). Droparnir gufa upp og skilja
eftir sig salt og aðrar agnir, ~0,3 µm í
þvermál, í andrúmsloftinu. Nokkrir
stærri dropar geta skotist um 15
cm í loft upp þegar loftbólan fellur
saman og ef þeir ná að gufa upp
verða eftir saltagnir, að þvermáli um
og yfir 2 µm, sem svífa í andrúms-
loftinu. Ennfremur myndast stærri
dropar þegar vindur rífur í öldur
og sjávarlöður. Þeir dropar eru þó
það þungir að þeir falla fljótt aftur
í hafið. Stærri saltagnir (stærri en 1
µm við 80% raka) geta haft áhrif á
samspil andrúmslofts og hafs en við
mikið særok flæðir varmi og raki
milli sjávar og andrúmslofts bæði
við yfirborð sjávar og við yfirborð
dropanna.5 Minni saltagnir endur-
kasta sólgeislun, tvístra henni og
gleypa við yfirborð hafs og hafa því
áhrif á geislunarbúskapinn.6 Þær
gegna einnig hlutverki sem skýja-
kjarnar (e. cloud condensation nuclei,
CCN) í flákaskýjum yfir sjó og eru
að auki virkar í efnafræðilegum
ferlum í jaðarlaginu yfir hafi.7,8
Nær öll úrkoma sem fellur á
Íslandi er frosin í upphafi. Þegar
úrkoman fellur í gegnum hlýtt loft-
lag á leið til jarðar bráðna snjó-
kornin/höglin og úrkoman fellur
sem rigning eða skúrir.
Úrkoma fellur úr ísskýjum sem
skýjadropar þéttast í og safnast á
ískristalla eða íshögl sem verða
þyngri en svo að geta svifið. Í
hlýjum skýjum (>0°C) eru það aftur
á móti skýjadropar sem vaxa og
verða að regndropum. Í flestum til-
vikum koma skýjakjarnar við sögu,
en það eru agnir sem vatn þéttist á
eða í og myndar skýjadropa sem við
réttar aðstæður stækka og verða að
4. mynd. Greiningarkort 10. janúar 2012 kl. 06. Veðurathuganir sýna m.a. vindátt og vind-
hraða. Línurnar sýna þrýsting við sjávarmál (hPa), dregnar á 2 hPa bili. Þar sem stutt er á milli
lína er vindhraði mikill en minni þar sem langt er á milli lína. – A synoptic analysis chart 10
January 2012 06 UTC. Weather observations show e.g. wind direction and wind speed. The
isobars are drawn every 2 hPa and where the gradient is large the wind speed is high.