Náttúrufræðingurinn - 2016, Síða 47

47
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
svæðanna sem ræður þéttleika
fugla og tegundasamsetningu innan
þeirra.
Árstíðabundin nýting
mismunandi
fuglategunda
Þegar litið er yfir þær 40 fugla-
tegundir sem sáust í Fossvogi þarf
ekki að koma á óvart að greina má
árvisst mynstur í búsvæðanotkun
hjá sumum tegundum. Út frá því
má skipta fuglunum gróflega í
fjóra hópa. Fyrst er rétt að nefna
staðfugla, svo sem æðarfugl og
tjald, sem halda til í Fossvogi allt
árið. Þá ber að nefna vorgesti á
borð við rauðbrysting, sem sjást
aðallega að vori, haustgesti eins og
heiðlóuna, sem eru mest áberandi
að hausti til, og vetrargesti á borð
við rauðahöfðaönd og hávellu, sem
halda til á Fossvogi yfir veturinn.
Að auki er hér nokkuð af fuglum
sem ekki teljast til fjöru- eða sjófugla,
t.d. stari sem sækir tilviljunarkennt
í fjöruna, og einnig fuglar sem
vænta má að hafi einungis átt leið
um svæðið, svo sem himbrimi og
flórgoði.
Dæmigerður staðfugl í Fossvogi
er æðarfuglinn. Æðarfugl var
algengasti fuglinn í Fossvogi og
eina fuglategundin sem sást í öllum
44 talningarferðunum. Að jafnaði
sáust rúmlega 80 æðarfuglar í
hverri talningarferð og aldrei færri
en 46. Flestir æðarfuglar sáust 17.
júlí 2008 eða 175 fuglar. Næsttíðasti
fuglinn reyndist vera tjaldur sem
sást í öllum talningarferðum
nema einni. Flestir tjaldar sáust
2. febrúar 2010 eða 119 og var þá
um einstakan topp að ræða, en
að jafnaði töldust um 30 tjaldar á
svæðinu. Tjaldurinn er sérstakur
í farháttum að því leyti að hluti
stofnsins dvelst yfir vetrartímann í
fjörum í Fossvogi, eins og í öðrum
fjörum við Innnes, og má því segja
að hann sé bæði staðfugl og farfugl.
Stelkar og stokkendur teljast einnig
til staðfugla í Fossvogi. Alls sáust
stelkar í 39 talningarferðum og
stokkendur í 37 ferðum. Hvorug
þessara tegunda sást í miklum
fjölda. Mestur fjöldi stelka var 20
fuglar 8. júlí 2009 og mestur fjöldi
stokkanda voru 18 fuglar 13. janúar
2009.
Vorgestir í Fossvogi voru flestir á
ferðinni í maí og skiptust í tvo hópa.
Annars vegar voru farfuglar sem
hingað koma til að verpa og hins
vegar svokallaðir fargestir, en það
eru fuglar sem koma við hér á landi
á farleið sinni frá vetrarstöðvum í
Evrópu til varpsvæða á Grænlandi
og í Kanada. Meðal þessara fugla
má nefna margæs (mest 15 fuglar 18.
maí 2011), rauðbrysting (mest 115
fuglar 18. maí 2011) og tildru (mest
50 fuglar 6. maí 2009). Reyndar
hefur tildra að einhverju leyti
vetursetu hér á landi.
Heiðlóur skera sig úr í þeim hópi
fugla sem sækja í Fossvog að hausti
og má ganga að því nokkuð vísu að
á tímabilinu frá síðari hluta ágúst
og út október séu þar að jafnaði
um og yfir 100 heiðlóur, langflestar
á Fossvogsleirunni. Mesti fjöldi
heiðlóa sem sást voru 178 fuglar
5. október 2009. Á þessum tíma
hefur heiðlóan fellt hinn alkunna
varpbúning og má vera að hún
veki minni athygli fyrir vikið.
Hettumáfar eru einnig haustfuglar
í Fossvogi (mest 32 fuglar 17.
september 2009) þótt þeir sjáist líka
á öðrum árstímum. Rauðbrystingar
koma einnig við á Fossvogsleiru á
haustin, en í mun minna mæli en
á vorin.
Helstu vetrargestir í Fossvogi
eru andategundirnar hávella,
rauðhöfðaönd og toppönd. Allar
eiga þær það sameiginlegt að verpa
við vötn inn til landsins en færa
sig út á sjó að vetri þegar vötn
eru ísilögð. Hávellan sást gjarna
innan um æðarfugl og hélt sig nær
eingöngu úti á voginum. Flestar
hávellur sáust 16. nóvember 2009
eða 56 fuglar. Toppöndin hélt sig
einnig að mestu úti á voginum þó
að hún sæist einnig á svæðum 3 og
4 (mest 29 fuglar 13. janúar 2009)
en rauðhöfðaöndin var hins vegar
mest á svæðum 4 og 5 þar sem hún
leitaði fæðu í flæðarmálinu (mest
40 fuglar 10. október 2011). Auk
þess sást sendlingur aðeins að vetri
til (mest 50 fuglar 22. mars 2011).
Vetrargestirnir héldu sig misjafnlega
lengi á svæðinu og fór það eftir
tegundum. Rauðahöfðaendur voru
komnar seint í ágúst en hávella og
toppönd komu í byrjun október.
Almennt fækkaði þeim eftir því sem
leið á veturinn og fram á fyrrihluta
vors, en seinustu fuglar hurfu af
Fossvogi snemma í maí.
4. mynd. Meðalfjöldi algengustu fuglategunda á talningarsvæði 1 eftir árstíðum, ásamt
staðalskekkju (SE). Ásinn er brotinn sökum fjölda æðarfugla. Sjá skilgreiningu árstíða í
aðferðalýsingu. – Seasonal average number of most common bird species in area 1 and
standard error. Y-axis is broken due to high number of eider ducks. See 1. table for definition
of seasons.