Náttúrufræðingurinn - 2016, Síða 57

57
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
skapa jarðveg fyrir rannsóknir
og þekkingarsköpun á grunni
þessarar náttúrufarslegu sérstöðu.
Miklir framtíðarmöguleikar felast
í starfsemi stöðvarinnar þar
sem vaxandi eftirspurn er eftir
grunnupplýsingum um vistkerfi
norðurslóða. Tengist það meðal
annars hlýnun jarðar og beinum
áhrifum hennar á vistkerfin. Einnig
er mikilvægt að fylgst sé með
óbeinum áhrifum hlýnunar – bættu
aðgengi að norðurslóðum og þeim
auknu umsvifum mannsins sem
án efa fylgja í kjölfarið og geta haft
víðtæk áhrif á lífríkið.
Þríþætt hlutverk
og markmið Rifs:
Að efla og auka náttúru rannsóknir á
Melrakkasléttu, meðal annars
með hliðsjón af skuldbindingum
Íslands í norðurslóðasamstarfi.
Ísland er eitt af átta aðildarríkjum
Norðurskautsráðsins.
Að safna saman og miðla upp lýs-
ingum um náttúru far á svæðinu
til almennings, stjórn valda og
alþjóðasamfélagsins.
Að taka þátt í nærsamfélaginu og
styðja það, svo sem með fræðslu
og stuðningi við náttúrutengda
ferðamennsku.
Umhverfið
Sérstaða Melrakkasléttu liggur í
norðlægri legu svæðisins. Frá nyrstu
annnesjum að heimskautsbaug eru
aðeins þrír kílómetrar. Norðanverð
Melrakkaslétta er talin hafa talsvert
verndargildi og er svæðið að finna á
náttúruminjaskrá Norðausturlands.
Einnig var gerð tillaga að friðlýsingu
svæðisins í Náttúruverndaráætlun
2004–2008.
Flatlendi einkennir landslag á
Melrakkasléttu sem liggur fyrir
opnu hafi og er hún því berskjölduð
fyrir köldum norðlægum hafáttum.
Gróðurfar svæðisins einkennist af
norrænum plöntutegundum og er
norðurhluti Sléttunnar skilgreindur
sem arktískur samkvæmt PAF-
skránni (e. Panarctic Flora Checklist)
sem birt var árið 2011. Þoka liggur
oft við ströndina og er loftraki því
iðulega mikill. Það hefur ásamt
lágum sumarhita víðtæk áhrif á
gróður far. Flétturíkir lyngmóar
eru algengir, einkum þegar fjær
dregur ströndinni, sem aftur ein-
kennist af þangríkum, aflíðandi
malarfjörum, vötnum, sjávarlónum
og sjávarfitjum.
Leirhafnarfjöll brjóta upp flatn-
eskjulegt landslagið. Þau eru
móbergshryggir sem teygja sig
norður eftir Sléttu að vestanverðu.
Á vestanverðri Sléttunni hripar vatn
auðveldlega niður í berggrunninn
og er þar lítið um yfirborðsvatn
inn til landsins. Á Austur-Sléttu
er hinsvegar mikið votlendissvæði
á þéttum berggrunni sem nær
allnokkuð inn til landsins og skiptast
þar á vötn, tjarnir, ár, mýrlendi
og mólendi. Tvö sprungukerfi frá
nútíma liggja norður Melrakkasléttu.
Þau eru á norðurgosbeltinu og
tengjast megineldstöðvum sem
liggja sunnar. Um miðbik Melrakka-
sléttu er sprungukerfi sem tengist
Öskjukerfinu. Á því er meðal
annars Blikalónsdalur, um 20 km
langur sigdalur myndaður af
mis gengjum. Hann nær frá
ströndum Melrakkasléttu og inn
til landsins. Gossprungan sjálf er
um 70–80 km löng og nær langt
suður á Mývatnsöræfi. Vestar er
sprungukerfi sem tengist sennilega
Fremri-Námum. Þar er nyrstur
Rauðinúpur, um 70 m há eldstöð
frá því á ísöld. Í Rauðanúpi er stór
gígskál en rauðar bergmyndanir
einkenna núpinn.
Rannsóknir og
rannsóknatækifæri
Rannsóknastöðin hefur til umráða
jörðina Rif – nyrstu jörð á Íslandi.
Jörðin og náttúra hennar gefa
óþrjótandi möguleika á hvers
kyns vöktun og rannsóknum á
sviði náttúruvísinda norður við
heimskautsbaug. Má þar sérstaklega
nefna fuglarannsóknir. Mikið
fuglalíf á svæðinu endurspeglar
fjölbreytt votlendi, lífríkar fjörur,
hnattræna staðsetningu og kalt
veðurfar, sem setur svip sinn á
gróðurfar. Vitað er til þess að 53
fuglategundir hafa orpið á svæðinu,
þar af verpa 47 að staðaldri. Lífríkar
fjörur Sléttunnar eru einnig afar
mikilvægar fyrir umferðarfugla
á leið til og frá varpstöðvum á
Grænlandi og Norður-Kanada.
Fuglarannsóknir á Sléttu hafa hingað
til beinst að fáum lykiltegundum
fremur en fuglalífi svæðisins í
heild og eru því mikil tækifæri
til staðar á þessu sviði. Árið 2015
hóf Náttúrustofa Norðausturlands
mófuglavöktun á landi Rifs, og var
þá talið í fyrsta skipti á ákveðnum
Séð frá Skinnalóni út að Hraunhafnartanga og vitanum sem þar stendur. Ljósm.: Yann
Kolbeinsson.