Morgunblaðið - 07.10.2016, Blaðsíða 23

23
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 7. OKTÓBER 2016
Grætur ekki vætuna Ung stúlka gengur galvösk í Bankastræti í Reykjavík, vel í stakk búin að takast á við vætutíðina, og heldur á vit ævintýra í landslagi sem sagt er að líkist stundum tunglinu.
Eggert
Á dögunum sem nú
líða eru óvenjulega
margar ráðstefnur um
alþjóðamál í Reykja-
vík. Stærsti viðburð-
urinn er Arctic Circle
eða Hringborð norð-
urslóða sem Ólafur
Ragnar Grímsson, þá-
verandi forseti Ís-
lands, beitti sér fyrst
fyrir árið 2013. Nú
þegar menn koma saman við þetta
hringborð í fjórða sinn er augljóst
að ráðstefnan hefur fest sig í sessi
sem stærsti alþjóðlegi samráðsvett-
vangur þeirra sem hafa áhuga á að
ræða málefni norðurslóða. Nú hafa
2000 þátttakendur frá yfir 40 lönd-
um skráð sig á þingið. Alls verða þar
rúmlega 90 málstofur með um 400
ræðumönnum og fyrirlesurum.
Ólafur Ragnar sagði í samtali á
sjónvarpsstöðinni ÍNN í vikunni að
ýmsar ástæður væru fyrir því að
tekist hefði að vekja þennan mikla
áhuga. Mætti þar nefna landið
sjálft, árstímann, greiðar sam-
göngur og síðast en ekki síst frá-
bæra aðstöðu til ráðstefnuhalds í
Hörpu. Taldi hann að ekkert hús á
norðlægum slóðum og þótt víðar
væri leitað hentaði jafnvel til ráð-
stefnu af þessu tagi og Harpa. Þá
væri næsta nágrenni hennar við
gömlu höfnina og inn í miðborgina
skemmtileg umgjörð fyrir ráð-
stefnugesti.
Óvinnandi er að gera grein fyrir
öllu sem rætt verður á Arctic Circle
að þessu sinni. Allir sem áhuga hafa
á framvindu mála á norðurslóðum
geta svalað honum annað hvort á
stórum eða litlum fundum í Hörpu.
Ráðstefnubókin sem lýsir því sem
gerist er 52 blaðsíður.
Á engan er hallað þótt sagt sé að
Arctic Circle sé verk Ólafs Ragnars
Grímssonar og merk
arfleifð hans sem for-
seta Íslands. Hann
hafði ekki setið mörg
ár í forsetaembætti
þegar hann tók að
ræða norðurslóðamál
og varð eftirsóttur fyr-
irlesari um þau. Þá átt-
aði hann sig á að menn
ræddu þetta hver í
sínu horni og án þess
að ná nægilegri póli-
tískri athygli. Hann
vann hugmyndinni um
nýjan umræðuvettvang fylgi og á
undanförnum árum hefur pólitíska
athyglin á norðurslóðum stóraukist.
Hillary Clinton varð á sínum tíma
fyrst utanríkisráðherra Bandaríkj-
anna til að sækja ráðherrafund í
Norðurskautsráðinu þegar hann var
haldinn á Grænlandi í maí 2011 en
þá hafði ráðið starfað í 15 ár. Segir
Ólafur Ragnar að embættismenn
hennar hafi talið óþarft fyrir hana
að sinna þessu jaðarráði. Nú sé
þetta gjörbreytt. Vladimír Pútín
Rússlandsforseti hefur nú allt ann-
an og meiri áhuga á Norður-
Íshafinu heldur en þegar Ólafur
Ragnar ræddi málefni norðurslóða
við hann í fyrsta sinn í upphafi ald-
arinnar. Hann vísi ekki lengur á
héraðshöfðingja þegar rætt sé um
heimskautamál.
Í fyrra notaði François Hollande
Frakklandsforseti Arctic Circle ráð-
stefnuna til að kynna markmið sín í
loftslagsmálum vegna Parísarráð-
stefnunnar um þau sem þá var á
næsta leiti. Í ár flytur Ban Ki-moon,
fráfarandi aðalritari Sameinuðu
þjóðanna, fyrirlestur á ráðstefnunni
þar sem hann lítur yfir árangur í
loftslagsmálum í tíð sinni sem að-
alritari og lýsir framtíðarsýn sinni.
Endurmat öryggismála
Í gær efndu Varðberg, samtök
um vestræna samvinnu, Nexus,
rannsóknarvettvangur á sviði ör-
yggis- og varnarmála, og Alþjóða-
málastofnun Háskóla Íslands, til
fyrstu ráðstefnu af þremur til að
minna á að í ár er áratugur liðinn frá
brottför bandaríska varnarliðsins
frá Íslandi. Litið var til þess tíma og
framvindunnar síðan
Þrjár konur ræddu utanríkis- og
öryggismálin frá íslenskum sjón-
arhóli: Lilja D. Alfreðsdóttir utan-
ríkisráðherra, Anna Jóhannsdóttir
sendiherra, fastafulltrúi Íslands hjá
NATO, og Hanna Birna Kristjáns-
dóttir, formaður utanríkismála-
nefndar alþingis.
Öryggis- og varnarmálin ber ekki
hátt í kosningabaráttunni um þess-
ar mundir. Að huga að þeim mála-
flokki er brýnt engu að síður. Fyrir
nokkrum vikum samþykkti alþingi
lög um þjóðaröryggisráð. Innan
þess á að tengja alla þræði sem
varða gæslu öryggis þjóðarinnar út
á við. Skeytingarleysi á þessu sviði
getur reynst þjóðinni afdrifaríkt,
stjórnmálamenn bera þar mikla
ábyrgð og verða að vera með á nót-
unum hvort sem þeim líkar betur
eða verr.
Fyrir utan konurnar þrjár sem
nefndar eru hér að ofan fluttu tveir
erlendir gestir erindi á varnar-
málaráðstefnunni: Robert Loftis,
prófessor við Boston-háskóla, og Oj-
ars Eriks Kalnins, formaður utan-
ríkismálanefndar þings Lettlands.
Loftis starfaði á sínum tíma í
bandarísku utanríkisþjónustunni
sem sendiherra og formaður við-
ræðunefnda við ríkisstjórnir
margra annarra landa, þeirra á
meðal Íslands þegar rætt var um
brottflutning bandaríska varnar-
liðsins héðan en segja má að hann
hafi verið á döfinni allt frá 1993 til
2006.
Á fyrri hluta tíunda áratugarins
var unnin stefnumótandi skýrsla um
stöðu Íslands í öryggismálum eftir
lok kalda stríðsins þar sem litið var
á aðildina að NATO og varnarsamn-
inginn við Bandaríkin sem horn-
steina. Sama grunnstef er í þjóð-
aröryggisstefnunni sem alþingi
samþykkti. Viðræðurnar við Banda-
ríkin um Keflavíkurstöðina snerust
um framkvæmd þessarar stefnu.
Þar til fyrir aldarfjórðungi lá
þungamiðja varnarkerfis NATO í
miðhluta Evrópu. Nú hefur hún
færst norðar og inn á Eystrasalts-
svæðið. Í því tilliti er fróðlegt að
kynnast viðhorfum formanns utan-
ríkismálanefndar þings Lettlands.
Allt sem gerist í öryggismálum á
hans slóðum hefur áhrif á þróun
mála á Norður-Atlantshafi.
Vegna aukinnar spennu í sam-
skiptum við Rússa undir forystu
Pútíns er óhjákvæmilegt að end-
urmeta stöðuna í öryggismálum
eins og gert hefur verið innan
NATO og birtist meðal annars í við-
horfum til þess sem gerist á N-
Atlantshafi. Það reyndist mikil
skammsýni að ímynda sér að að-
staða á Íslandi yrði ekki áfram
hernaðarlega mikilvæg. Íslendingar
verða enn að huga að eigin öryggi
einir og í samvinnu við aðra.
Þrjátíu ár frá Höfðafundinum
Þess verður minnst í dag og
næstu daga að 30 ár eru liðin frá því
að Ronald Reagan Bandaríkja-
forseti og Mikhaíl Gorbatsjov Sov-
étleiðtogi hittust í Höfða. Af því til-
efni mun starfsemi Höfða,
friðarseturs Reykjavíkurborgar og
Háskóla Íslands, hefjast og efnt
verður til málþings um hlutverk
borga, smáríkja og borgara í „að
stuðla að friði og mikilvægi upp-
lýstrar og lýðræðislegrar samræðu í
nútímasamfélagi“ eins og segir í
kynningu á vefsíðu Háskóla Íslands.
Þá verður fjallað sérstaklega um
áhrifamátt miðlunar og hvernig
kvikmyndir geta haft áhrif til breyt-
inga í heiminum.
Friðarsetrið gefur Alþjóða-
málastofnun Háskóla Íslands færi á
að víkka út rannsóknarsvið sitt. Er
boðað að í framhaldinu beini hún
sjónum í auknum mæli að þeim
áskorunum sem nútímasamfélög
stendur frammi fyrir, eins og auk-
inni þjóðernishyggju og lýðskrumi í
samfélagsumræðu, loftslagsbreyt-
ingum og málefnum flóttamanna.
Þá verði rætt um hlutverk borga,
smáríkja og almennra borgara í að
stuðla að friði og friðarmenningu.
Í næstu viku efnir Alþjóðlega
friðarstofnunin (International
Peace Institute) og utanríkisráðu-
neytið síðan til málþings í Höfða um
áhrif leiðtogafundarins 11. og 12.
október 1986 á umræður um afvopn-
un og leiðir til að draga úr spennu.
Sérfróðir menn velta fyrir sér hvort
unnt sé að nýta reynsluna af fund-
inum í Höfða, aðdraganda hans og
eftirleik til að minnka ágreining og
spennu milli Rússa og Bandaríkja-
manna á líðandi stundu.
Nú síðustu daga hafa samskipti
þjóðanna versnað vegna stríðsins í
Sýrlandi og segja sérfræðingar þau
ekki hafa verið verri í aldarfjórð-
ung. Vladimír Pútín gekk meira að
segja svo langt mánudaginn 3. októ-
ber að slíta samningi ríkjanna frá
árinu 2000 um geymslu og eyðingu á
plútóníum sem nota má við gerð
kjarnorkuvopna.
Ófriðurinn í suðri við Miðjarðar-
haf hefur áhrif í norðri við Norður-
Atlantshaf.
Eftir Björn
Bjarnason » Öryggis- og varn-
armálin ber ekki
hátt í kosningabarátt-
unni um þessar mundir.
Að huga að þeim mála-
flokki er brýnt engu að
síður.
Björn Bjarnason
Höfundur er fv. ráðherra.
Norðurslóðir, varnarmál og
Höfðafundur á döfinni í Reykjavík