Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.04.1997, Blaðsíða 14

dóm eða galla (Hrafn Tulinius, 1989).
Með öðrum orðum, hópleit, hóprann-
sóknir eða kemhileit heinast að
ákveðnum skilgreindum hópi heil-
brigðra einstaklinga þar sem leitað er
að ógreindum sjúkdómi eða undanfara
hans. Sem dæmi um slíka hópleit eru
berklaleit, rannsókn Hjartaverndar
og sú leit sem fram fer á vegum leitar-
stöðvar Krabbameinsfélags Islands
þar sem leitað er að fleiri sjúkdómum
í einu, þ.e. legháls- og brjóstakrabba-
meinum.
Aðalmarkmiðið er að finna sjúk-
dóma á byrjunarstigi eða forstigi hjá ein-
kennalausum einstaklingum. Krabba-
meinsleit er þannig ætlað að finna
sjúkdóm með ódýrri og einfaldri rann-
sóknaraðferð ineðal afmarkaðs hóps
einkennalausra einstaklinga (Kristján
Sigurðsson, Stefán Aðalsteinsson, 1988).
Til þess að hópskoðun verði sem markvissust og
til þess að góður árangur náist þurfa ákveðnir þætt-
ir að vera til staðar samkvæmt skilgreiningu Alþjóða-
samtaka gegn krahbameini (Union Internationale
Contre le Cancer = UICC). Pessir þættir eru:
• Þýði þarf að vera vel skilgreint.
• Einstaklingar í þýðinu eru „þekktir“, þ.e.
skráð er hvaða einstaklingar tilheyra því.
• Leitarkerfið þarf að vera þannig upp byggt að
það nái til alls þýðisins og því sé fylgt eftir með
persónulegum bréfum.
• Prófið sé áreiðanlegt.
• Skilvirkni í gagnameðferð, þ.e.a.s. góð aðstaða
til sýnatöku og rannsókna sé fyrir hendi, þar
sem gæðaeftirlit á sér stöðugt stað með sýna-
töku, úrvinnslu sýna og meðferð gagna þannig
að öruggt eftirlit sé með öllum staðfestum, grun-
samlegum og vafasömum niðurstöðum.
• Leit þarf að hyggja á skýrum reglum.
• Það þarf að vera aðgangur að meðferð.
• Loks er góð samvinna á milli fólksins og heil-
brigðisstétta mikilvægur þáttur. (M. Hakama,
1993; H. Tulinius, 1989). Hér á íslandi má
þakka góðu gengi leghálsleitarinnar að tekist
hefur að uppfylla þessi skilyrði.
Tilgangur og markmið leitarstarfsins
Tilgangur leghálskrabbameinsleitar er að greina for-
stig og hulinstig sjúkdómsins með aðgengilegri, ein-
faldri og ódýrri aðferð (leghálsstroki) sein kennd er
við Papanicolaou (pap-test) og er þetta eini illkynja
sjúkdómurinn þar sem unnt er að greina sjúkdóminn
á forstigi á auðveldan hátt. Markmið leghálskrahba-
meinsleitar er annars vegar að lækka nýgengi sjúk-
dómsins með því að greina hann á for-
stigi, þ.e. áður en eiginlegt krabba-
mein hefur myndast, og hins vegar að
lækka dánartíðni og auka lífslíkur
þeirra er greinast með sjúkdóminn
með því að greina hann á byrjunarstigi ^
áður en hann hefur náð að dreifa sér
(Kristján Sigurðsson og Stefán Aðal-
steinsson, 1988). Tilgangur brjósta-
krahhameinsleitar er að finna sjúk-
dóminn snemma, stundum á byrjunar-
stigi, og auka þannig lífslíkur og lækka
dánartíðni. Til að ná þessu markmiði
er stefnt að því að skoða legháls hjá
konum á tveggja til þriggja ára fresti
og taka röntgenmyndir af brjóstum á
tveggja ára fresti.
Leit að brjóstakrabbameini hér-
lendis hefur undanfarið byggst á þreif-
ingu brjósta og eitlastöðva hjá konum
í aldurshópnum 30-39 ára og röntgen-
myndatöku af brjóstum frá fertugu ásamt brjósta- 4,
þreifingu og öflun heilsusögu. Frá og með síðustu
áramótum hefur þreifing hrjósta verið felld niður hjá
öllum aldurshópum nema hjá þeim konum sem þess
óska eða kvarta um ný einkenni. Þess í stað er lögð
aukin áhersla á sjálfskoðun kvenna sem lið í forvörn-
um þannig að konan læri að þekkja sín eigin brjóst.
Ekki hefur verið talið æskilegt að taka röntgenmynd-
ir oftar en á tveggja ára fresti nema sérstakar ástæð-
ur liggi að baki.
Eins og áður getur nær þessi skipulagða hópleit-
arstarfsemi hér á landi til kvenna á aldrinum 20-69
ára.
Samkvæmt ársskýrslu Krabbameinsfélagsins
mæta um 76% allra kvenna á þessum aldri til legháls-
krabbameinsleitar á þriggja ára tímabili en það eru
liðlega 60.000 konur. Töluvert skortir á að mæting sé
viðunandi í brjóstakrabbameinsleit, einkum þegar
litið er á hlutfall þeirra sem koma reglulega. Hvað þá
Ieit varðar er áherandi að konur á stærstu þéttbýlis-
stöðum skila sér síður en aðrar. Einungis 58%
kvenna á höfuðborgarsvæðinu hafa að jafnaði mætt
sl. 2 ár, en hlutfallið ætti að vera 85-90% til að vera
viðunandi. Talið er að með góðri mætingu megi lækka
dánartíðni af völdum hrjóstakrabhameins um allt að
30% meðal kvenna yfir fimmtugt. Pannig að mæting
er afgerandi þáttur til þess að góður árangur náist.
Tíðni legháls- og brjóstakrabbamema
A alþjóðamælikvarða er krabbamein í leghálsi um
15% allra krabbameina hjá konum, næst á eftir £
hrjóstakrahhameini sem er um 18%. Þegar litið er til
Norðurlandanna er leghálskrabhamein sjötta algeng-
asta krabbameinið en brjóstakrabbamein það algeng-
asta. Leghálskrabbamein er sjaldgæft í aldurshópn-
um 20-25 ára, en hlutfall yngri kvenna með sjúk-
Þegnr fjallad er um hópleit
er afar miltilva’gt ai) greina
á milli hópleitar og
sérfræðiþjónustu.
Hópleit er í eðli sínu
liópleit og er ekki ætlað að
vera neitt annað. Hópleitin
er miðstýrð og unnin
samkvæmt fyrirfram
mótuðum vinuureglum,
ferli eða ramma sem tali-
markast af ákveðnu verk-
sviði til að tryggja á sem
bestan hátt skilvirlini og
áreiðanleika og til aó halda
kostnaói í skefjum.
78
TÍMARIT HJÚKRUNARFRÆÐINGA 2. TBL. 73. ÁRG. 1997