Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.04.1997, Blaðsíða 23

RAGNHEIÐUR HARALDSDÓTTIR
skrifstofustjóri í heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytinu
Hjúknin og heilbrigðisstefna
T Tmfjöllunarefni mitt eru hugtökin hjúkrun og heilbrigðisstefna, skilgreining
U þeirra og greining ú áhrifum þeirra hvors á annað.
Eg er viss um að mörgum hérna inni finnst eins og mér
að þeir hafi eytt bestu árum ævinnar í að reyna að skil-
greina hið margbrotna og fjölbreytilega hugtak hjúkr-
un. Ég veit að það er óþarfi og kannski jafnvel tilgangs-
laust að nota tíma minn í að skilgreina hjúkrun en
vegna samhengisins er nauðsynlegt að gera grein fyrir
mínum viðhorfum í því efni áður en lengra er haldið.
I mínum huga er útbreiddasta skilgreiningin á
hjúkrun jafnframt sú besta en það er skilgreining
Virginíu Henderson sem þið þekkið allar og hljóðar
svo: Hið sjálfstœða lilutverk hjúkrunarfrœðingsins
felst í því að aðstoða einstaklinginn, veikan eða heil-
brigðan, við að framkvœma þœr athafnir sem stuðla
að heilbrigði, viðhaldi þess og eflingu eða friðsœlum
dauðdaga; á þann hátt er hann myndi framkvœma
sjálfur ef liann hefði til þess nauðsynlegan styrk,
vilja eða þekkingu. Þetta er gert á þann hátt að ein-
staklingurinn öðlist sjálfstœði eins fljótt og verða tná.
Dr. Kristín Björnsdóttir hefur eins og margir aðr-
ir fræðimenn í hjúkrun, bent á að allar kenningar í
hjúkrun eiga það sammerkt að fjalla um einstakl-
inginn, samspil hans við umhverfi sitt, heilbrigði
hans og það hvernig hjúkrun getur stuðlað að því að
viðhalda eða efla heilbrigði og vellíðan. Eg veit að þið
sjáið í hendi ykkar samhljóm þessara skilgreininga og
þess sem er meginmarkmið í heilbrigðisstefnu og vikið
verður nánar að síðar.
Kenningar og skilgreiningar í hjúkrun lýsa yfir-
leitt markmiðum, hugmyndum og hugmyndakerfum.
Þeir sem grandskoða veruleikann eins og hann kem-
ur okkur fyrir sjónir fá sumir aðra mynd af hjúkrun.
Þau Soma Hewa og Robert Hetherington skrifuðu
grein sem heitir Specialists Without Spirit: Crisis in
the Nursing Profession (1990) þar sem þau gera grein
fyrir þeirri kreppu sem þau telja að hjúkrun samtím-
ans sé í. Þau henda á að í vestrænum samfélögum
hefur verið lögð vaxandi áhersla á vélhyggju og
tæknihyggju og aðdáun okkar á árangri vísindanna
til eflingar almenns heilhrigðis hafi haft í för með sér
höfnun á hjúkrun sem byggir á öðrum hugmynda-
fræðilegum grunni. I slíku samfélagi eigi hjúkrun
ekki upp á pallborðið og hjúkrunarfræðingar eigi erf-
itt uppdráttar, þrátt fyrir að menn geri sér grein fyr-
ir mikilvægi framlags þeirra. Meira um þetta síðar.
Hugtakið heilhrigðisstefna er að mörgu Ieyti ein-
faldara viðfangs. Hér á landi hirtist heilhrigðisstefna
með margvíslegum hætti. Hún hirtist í heibrigðisáætl-
un Islendinga sem samþykkt hefur verið og er nú til
endurskoðunar, hún birtist í lögum um heilbrigðis-
þjónustu og þá fyrst og fremst í markmiðsgreininni,
1. grein, sem segir að allir landsmenn skuli eiga kost
á fullkonmustu heilbrigðisþjónustu sem á hverjum
tíma eru tök á að veita til verndar andlegri, líkam-
legri og félagslegri heilbrigði.
Þetta er grunnskilgreining heilbrigðisstefnunnar
og öll önnur lög og reglugerðir eiga að miða að sama
marki. Lögin og reglugerðirnar eru auðvitað mýmörg
og sem dæmi má nefna að á þessu 121. löggjafarþingi,
sem nú er hafið, hyggst heilbrigðisráðherra leggja
fram 11 lagafrumvörp. Raunsæir hjúkrunarfræðing-
ar vita auðvitað að heilhrigðisstefnan birtist ekki síst
í fjárlagafrumvarpinu. Vilji menn draga ályktanir af
fjárlagafrumvarpinu um vilja þjóðarinnar er ljóst að
Islendingar leggja geysilega áherslu á heilhrigðis-
málin, því í fjárlagafrumvarpi 1997 er gert ráð fyrir
að 41% af heildarútgjöldum ríkissjóðs fari til heil-
brigðismála. Þjóð, sem notar jafnstóran hluta af
vergri þjóðarframleiðslu og við til heilbrigðismála, er
þjóð sem gerir heilbrigðismálum hátt undir höfði, og
við virðumst fús að halda áfram á sömu braut.
Svo virðist sem markmið hjúkrunar og heilbrigð-
isstefna hér á landi fari saman. Bæði stefna að al-
mannaheill, að aukinni heilbrigði, ekki heilbrigðinn-
ar vegna, heldur heilbrigði sem gerir þegnunum kleift
að njóta annarra lífsins lystisemda.
Ahrif heilhrigðisstefnunnar á hjúkrun eru veigamik-
il og snerta störf okkar flestra daglega enda þótt við ger-
um okkur ekki alltaf grein fyrir því. Nægir þar að nefna
áhrif þess sjálfstæðis sem kveðið er á um til handa
hjúkrun í íslenskri löggjöf og um hlutverk hjúkrunar-
fræðinga í stjómmi heilbrigðisstofnana, en hvort tveggja
hefur auðvitað mótað öll störf okkar. Auk þess vil ég
ekki sleppa því að minna á menntastefnuna og læt
áheyrendum mínum eftir að meta hver áhrif þessara
stefnumarkandi ákvarðana hafa verið fyrir hjúkrun.
Þá vil ég fjalla aðeins um áhrif hjúkrunar á heil-
hrigðisstefnuna. Ahrif hjúkrunar á heilbrigðisstefnu,
opinbera stefnu, eru margvísleg og verður gerð hér
grein fyrir þremur meginþáttum eins og þeir koma
mér fyrir sjónir.
TÍMARIT HIÚKRUNARFRÆÐINGA 2. TBL. 73. ÁRG. 1997
87